Aardappellandschap vergrijst en verschraalt

Een aantal gamechangers op een rijtje:

1. De groei van de verwerkende industrie en de vraag naar frites wereldwijd. Fritesverwerkers zijn de afgelopen jaren fors gegroeid in verwerkingscapaciteit door toenemende vraag naar frites in de wereld, het teeltklimaat in de Noordwest-Europese Delta en de ideale ligging in de nabijheid van wereldhavens als Antwerpen en Rotterdam. Deze factoren zorgden voor voldoende mogelijkheden om te groeien, waarbij vooral de verwerkers in België die behoefte adequater invulden dan hun Nederlandse concurrenten. Die zijn van leidend naar volgend gegaan in Europa.
2. Het claimen en in handen geven van licentierassen aan verwerkers resulteerde er in dat 'pootgoedzekerheden' konden worden gekoppeld aan leveringscontracten. Hierdoor kreeg de verwerkende industrie meer grip op de markt.
3. De toenemende schaalvergroting en de kostenstructuur van akkerbouwbedrijven hebben ervoor gezorgd dat aardappeltelers een ander risicogedrag vertonen. Meer zekerheid in saldo's, maar ook in logistieke afspraken. Ook de opkomst van de fritesaardappelteelt in zandgebieden resulteerde in een ander risicogedrag. Uit diverse onderzoeken die DCA onder telers heeft uitgevoerd, bleek dat aardappeltelers op het zand een ander risicogedrag vertonen en een grotere behoefte hebben om risico's te beperken c.q. te vermijden dan hun collega's op de klei.
4. De forse stijging van de aardappelprijzen bij vastprijscontracten is vooral de laatste drie jaar de grote verandering geweest in de markt. De contractprijzen zijn inmiddels zo snel gestegen dat bijna geen enkele aardappelteler nog aardappelen in de grond stopt zonder er (deels) een contract onder te leggen. In 2018 was een Fontane aardappelcontract voor levering af land (week 40) nog €8,70, deze is voor het aankomende teeltseizoen gestegen naar €17,25. Voor aardappelen uit de bewaring is een Innovator contract (week 17) gestegen van €14,40 in 2018 naar €27,50 voor levering april 2025. Dit zijn geen procentuele stijgingen, maar verdubbelingen. Telers zijn hierdoor anders gaan kijken naar hun risico's en afzetstrategie. De fors gestegen teeltkosten zorgen er ook voor dat zij zich steeds minder een 'slecht' jaar kunnen veroorloven. Waar in het verleden de inputkosten voor een hectare (ha) aardappelen nog €3.500 tot €5.000 was, is dit inmiddels opgelopen naar €7.500 tot €10.000. Dat maakt de risicoperceptie onder telers anders. Bovendien is de opwaartse potentie in de markt vanuit historisch perspectief kleiner dan de neerwaartse potentie. Bij een contract van €27,50 op april droog uit de schuur zit historisch gezien een opwaartse potentie van €8, maar een neerwaartse van €23.
5. De kaalslag in de tussenhandel van aardappelen maakt de markt ook minder flexibel. Hierdoor zijn er bij een overschot (of tekort) geen vangnetten of schokbrekers meer zijn in de markt. In het verleden werden deze door de tussenhandel vaak opgevangen, doordat zij al posities hadden ingenomen of hun risico's (her)parkeerden op de aardappeltermijnmarkt. Door het verdwijnen van die tussenhandel, neemt ook het aantal transacties op zowel de fysieke als termijnmarkt zienderogen af. Verwerkers zijn geen vangnet in de markt, ze hebben hun stromen voor 90% vastliggen en kunnen daarmee naar believen schuiven. Dit werkt dempend in een opwaartse markt, maar in een neerwaartse markt geeft dit enorme bewegingen. Het niet kunnen creëren van meer vraag op lagere prijsniveaus maakt de aardappelmarkt erg volatiel wat leidt tot hogere risico's. Waar twintig jaar geleden er nog tientallen aardappelhandelaren waren, hebben velen van hen in de jaren daarna hun activiteiten veelal gestaakt. Handelaren zijn gestopt of samengegaan of zijn agent geworden voor grote verwerkers.

Prijsrisico's vlakken steeds meer af
Terwijl de teeltrisico's toenemen in de sector, lijkt het prijsrisico steeds meer te worden afgevlakt. De vrije handel is nagenoeg verdwenen en ook de termijnmarkt laat een verlaten indruk achter. Minder fysiek leidt tot een daling van het aantal te melden transacties. Zelfs de PAT-lijst (de transactielijst waar Nederlandse verwerkers al hun vrije aankoop transacties registreren) is zeer gering, vergeleken met het volume aardappelen dat wordt verwerkt.

Dit zorgt voor een aantal uitdagingen in de toekomst voor de sector:

1. Wat is het referentiekader voor de verschillende noteringen als er amper nog vrije aardappelen worden verhandeld?
2. Wat zijn de schokbrekers van de aardappelmarkt als er een overschot aan aardappelen is?
3. Hoe wordt de stemming in de markt vertaald in de prijs van aardappelen?
4. Wie bepaalt wat een goede contractprijs is?
5. Welke stemmingsindicator is er nog als de termijnmarkt er niet meer zou zijn?

Wie neemt de regie?
Uitdagingen genoeg voor de komende jaren. Maar wie of wat neemt hierin de regie? Kijkend naar de sector, dan is een enorme vergrijzing in de aardappelmarkt aanstaande. De gemiddelde leeftijd van het hoofd inkoop bij Nederlandse verwerkers is op dit moment 61,5 jaar en in de handel is dat 59 jaar. Dat betekent dat in de komende vijf jaar er een geheel nieuwe generatie aan de leiding komt in de sector. Hoe kijken zij aan tegen uitdagingen als risico's, logistiek, teelt en verdiencapaciteit? Gaan zij enkel zaken via een spreadsheet managen of soms ook de boer op gaan?

De veranderingen die de afgelopen jaren zijn ingezet, lijken niet te keren. Maar zij vragen wel om aanpassingen naar de toekomst. De aardappelsector staat daarmee voor pittige uitdagingen.