Crispr-cas noodzaak maar geen wonderaardappel

Al bijna tien jaar lang brengt het Amerikaanse J.R. Simplot de 'Innate-aardappel' op de markt. Een ras dat is ontwikkeld met behulp van de gentechnologie Crispr-Cas9. Een van de grote voordelen is dat de aardappel veel minder snel blauwe plekken krijgt. Simplot heeft de aardappel inmiddels overal ter wereld naartoe geëxporteerd, behalve naar de Europese Unie. Voorstanders van deze veredelingstechniek hopen dat hier snel verandering in komt.

Groen licht uit Brussel
Er is een lichtpuntje voor Crispr-Cas. Begin februari stemde een meerderheid van de Europarlementariërs in Brussel in met het toestaan van deze nieuwe veredelingstechnieken. Ondanks dat overeenstemming is bereikt laat de volgende stap op zich wachten. Een van de hete hangijzers in het dossier is de mogelijkheid om een patent aan te vragen op een nieuw ras. Dat is bij wet verboden in de EU, maar voor Crispr-Cas is er een uitzondering.

Dan terug naar de aardappel. Deze sector staat te springen om nieuwe rassen die een waslijst aan uitdagingen het hoofd kunnen bieden. Denk aan weersextremen, droogte, verzilting, pootgoedkwaliteit, bodem gebonden ziektes, phytophthora en meer. De opbrengsten zijn de laatste decennia in veel gevallen alleen maar afgenomen. Ook de juiste kwaliteit behalen valt niet mee. Crispr-Cas kan de redding zijn.

Pure noodzaak
"Zonder deze gentechnologie kunnen we de problemen niet het hoofd bieden", vat Tina Barsby van Cupgra (Cambridge University Potato Growers Research Association) het samen tegenover Farmers Weekly. "Staan we de techniek niet toe, dan wordt het verdienmodel van boeren ondermijnd. Zeker wanneer je bedenkt dat aardappeltelers steeds minder kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen mogen gebruiken."  

Barsby en haar collega's hebben goede hoop dat het Verenigd Koninkrijk voor de EU uitloopt met het toestaan van slimme gentech. In maart 2023 werd de wetgeving op veredeling gemoderniseerd, waardoor het gemakkelijk wordt om nieuwe technieken te gebruiken en nieuwe rassen vooral veel sneller beoordeeld worden. "Er moeten nog 38 onderwerpen worden behandeld voor de wet er definitief door is", zegt Barsby. "Dat kan achttien maanden tot twee jaar duren."

Geen wonderaardappel
Experts waarschuwen dat door de nieuwe veredeling geen wonderaardappel kan worden gecreëerd. Wat het wél doet is het veredelingsproces gigantisch versneller en oudere, afgeserveerde, rassen 'opwaarderen'. Zo kan het ras Bintje relatief eenvoudig een nieuwe toekomst worden ingeblazen. Dat toonde de Cupgra-onderzoekers aan tijdens een conferentie over GMO-aardappelen op de universiteit van Cambridge. 

Normaal maakt Bintje twaalf tot vijftien nieuwe knollen per plant. Door één gen weg te nemen stijgt dat naar 48 stuks, waardoor er in theorie meer tonnen en een egalere sortering worden behaald. Het Britse John Innes Centre gebruikt Crispr-Cas-9 om een plant meer vitamine D3 aan te laten maken. In tomaten lukt dat al, waardoor het in aardappelen eveneens mogelijk moet zijn. Binnen het EU-project PhotoBoost wordt de techniek gebruikt om fotosynthese in planten efficiënter te maken. Dit kan tot een kwart worden verbeterd, zo tonen proeven aan, wat de opbrengst fiks verhoogd. In 2025 hopen de onderzoekers de eerste rassen in de praktijk te kunnen testen. Het eveneens Britse Sainsbury Laboratory probeert ondertussen de rassen Maris Piper, Charlotte en Hermes te verbeteren door de resistent tegen phytophthora en Y-virus te maken en minder gevoelig voor blauw en versuikering.

Bij Simplot hebben ze deze vraagstukken in de praktijk al deels opgelost met hun Innate-rassen. Toch blijft een grote doorbraak nog steeds uit. De eerste generatie (gebaseerd op Russet Burbank) is minder blauwgevoelig en bakt niet snel bruin. Zijn opvolger (gebaseerd op Russet White) produceert minder van de schadelijke stof acrylamide, waardoor hij eveneens minder snel verkleurd. Ook is de bewaarbaarheid sterk verbeterd omdat de aardappelen minder snel versuikeren. De nieuwste generaties van Simplot zijn resistent tegen phytophthora en Y-virus.

Vrees voor slechte publiciteit
Ondanks tal van voordelen blijft het areaal per ras steken op zo'n 2.000 hectare in Noord-Amerika. "Verwerkers willen hun vingers niet branden aan de GMO-aardappel", zegt onderzoeksdirecteur Craig Richael van Simplot. "Met name fastfoodketens zijn huiverig nadat Monsanto in de jaren 90 hun GMO-aardappelen van de markt haalde na een storm van protest. Ook willen niet alle landen aardappelproducten van GMO-aardappelen importeren." Deze vrees wordt volgens eigen onderzoek van Simplot niet gedeeld door de consument. 80% zegt positief te staan tegenover slimme veredeling.

Simplot en Noord-Amerikaanse aardappelverwerkers zijn er dus ook zeer bij gebaat dat de EU zijn deuren openzet voor deze technologie, zodat de Verenigde Staten ook product kan exporteren naar Europese landen. Door een techniek als Crispr-Cas9 toe te staan wordt de acceptatiegraad voor andere GMO-technieken ook verlaagd, zo hopen ze.