Poolse teler ziet plots weer brood in aardappelteelt

Polen is in veel opzichten een bijzonder land te noemen, zeker als het aardappelen betreft. In bijna 25 jaar tijd kelderde het gewas in omvang met maar liefst 85%. In 2000 werden nog 1,25 miljoen hectare aardappelen verbouwd. Daar is bijna een kwart eeuw later 182.650 hectare van over. Vooral de teelt voor eigen consumptie, de wodkaproductie, zetmeel en veevoer verdween bijna volledig. Daarentegen nam de professionele frites- en chipsaardappelteelt toe.

Haat-liefdeverhouding
Het land mag dan een sterke band hebben met de 'ziemniak' (In de jaren 60-70 werd zelfs 3 miljoen hectare verbouwd) veel aardappeltelers hebben een haat-liefdeverhouding gekregen met het gewas. Een aaneenschakeling van moeilijke jaren en slechte beloningen ligt daar voor een deel aan ten grondslag. Aanhoudende droogte heeft jaar op jaar voor een tegenvallende oogst gezorgd. Tel daarbij op de hoge teeltkosten en de aanwezigheid van alternatieven – zoals graan, korrelmaïs, bieten en koolzaad – en zelfs de grote professionele telers gaven er de laatste drie jaar de brui aan. Nergens anders in Europa was dat zo sterk merkbaar.

Nadat Polen op 1 mei 2004 toetrad tot de EU begon een sterke moderniseringsslag. Met hulp van fikse subsidies uit Brussel was het met name de groenteteelt waar bedrijven in konden financieren. Bewaarschuren schoten als paddenstoelen uit de grond en menig poot- en rooimachine werd zo aangeschaft. Tegenvallende contractprijzen en alsmaar stijgende kosten resulteerden erin dat behoorlijk wat bedrijven de teelt ook weer snel afschaalde toen de subsidiepot leeg was. Zeker toen de graan- en koolzaadprijzen in de lift zaten.

Ook het telen van tafelaardappelen viel akkerbouwers vies tegen. De internationale retailketens in het land stellen steeds hogere eisen en importeren liever aardappelen uit Egypte of Frankrijk dan een kwalitatief iets minder lokaal product te moeten kopen.

Meer verwerkingscapaciteit
Een bewaring van twintig jaar oud is natuurlijk nog lang niet afgeschreven en de machines zijn er meestal ook nog wel. Vandaar dat ondernemers dit jaar toch de aardappelteelt weer een kans willen geven. Ondanks een krappe grondstofstroom hebben ook de Poolse aardappelverwerkers niet stilgezeten. Farm Frites in Noord-Polen startte in 2021 met een forse uitbreiding van hun fabriek. Voor dit seizoen kwam er een nieuwe friteslijn bij. Daarvoor hengelde de Farm Frites-Aviko joint venture voor €19,42 miljoen aan belastingvoordelen binnen vanuit het regionaal economisch fonds. Volgens eigen cijfers verwerkte de fabriek voor de uitbreiding 250.000 ton aardappelen op jaarbasis. De productie van eindproductie is door de nieuwe friteslijn met 70% toegenomen.

Farm Frites is niet de enige speler die groeit. Alle grote en minder grote verwerkers van frites, chips en snacks breiden gestaag uit. Naast de eerder genoemde bedrijven zijn de belangrijkste spelers Iglotex, Intersnack, Lorenz Bahlsen en Frito Lay. Die laatste opende afgelopen jaar een nieuwe chipsfabriek nabij Wroclaw. In totaal verwerkt de Amerikaanse snackgigant 200.000 ton aardappelen in het land, waarvoor het 7.700 hectare extra aardappelen nodig heeft.

Ondanks de verhoogde contractprijzen schreef zowel het areaal als de aardappelopbrengst in 2023 een diepterecord. Niet eerder werden zo weinig aardappelen uitgeplant en geoogst. Het groeiseizoen verliep niet overal even soepel – maar in vergelijking met West-Europa kunnen we van een normaal poot- en oogstseizoen spreken. Je verwerkingscapaciteit uitbreiden is één, aardappelen telen is iets heel anders.

Contractprijzen stijgen
Dit jaar verhogen de fritesproducenten hun contractprijzen licht om de gestegen pootgoedkosten te compenseren voor telers. Bedragen die worden geboden voor Innovator en Fontane liggen ongeveer gelijk aan Nederland, of daar net iets onder. Ondanks de lagere grondlasten liggen de teeltkosten in Polen niet veel lager dan bij ons. Dit heeft vooral te maken met de gemiddelde hectare-opbrengst, die vorig jaar 35,5 ton bedroeg. Gemiddeld voor de EU-4 was vorig jaar 41 ton en voor Nederland 44 ton.

Toch gaat het aardappelareaal komend seizoen naar verwachting niet veel bewegen. Het pootgoed is simpelweg niet voorhanden om een uitbreiding te realiseren. Door bovenmaten te gebruiken, veel te snijden en wellicht wat 'creatief' om te gaan met aardappelen kan een beperkt volume pootgoed extra worden gecreëerd. Keerzijde is dat dit ook nadelige consequenties heeft voor de opkomst en uiteindelijk de kwaliteit en opbrengst.

Meer tafelaardappelen?
De chipsfabrikanten, en dan met name Frito Lay, is opvallend rustig. Ondanks de stevige ambities wil het aan de afzetkant momenteel niet zo vlotten waardoor de vraag naar extra aardappelen erg beperkt is. Dat is ook terug te zien in de contractprijzen, die dit jaar niet omhoog gaan. Misschien dat deze telers meer tafelaardappelen gaan verbouwen. De pootgoedvoorziening is bij die rassen iets beter en de vrije markt is dit seizoen zeker niet slecht.

Dat de Poolse aardappelsector zwarte sneeuw heeft gezien is niet overdreven. Veel akkerbouwers verloren het vertrouwen in de teelt en in de markt. Het zijn met name grote en professionele bedrijven die nu de handschoen opnieuw oppakken. Het valt te bezien of deze trend aanhoudt in de komende jaren. Dat is grotendeels afhankelijk van de contractprijzen, het teeltrendement en de vraag naar eindproduct. Kansen liggen er ook voor seizoen 2024-2025, maar het is ook hier pootgoed die de rem op een uitbreiding zet.