'Contractprijs moet met de markt mee omhoog'

Eind december zijn Gerrit Jan Wesselink – een Duitser met sterke Nederlandse roots, die sinds 2004 werkzaam is voor Emsland Group – en Lambert Vette bezig de balans op te maken van teeltjaar 2023. Vette is niet alleen voorzitter van de Erzeugergemeinschaft (EZG), een telersorganisatie gericht op zetmeel- en vlokkenaardappelen, hij heeft zelf ook een akkerbouwbedrijf met zijn dochter waar zetmeel- en vlokkenaardappelen worden geteeld. Ook Wesselink heeft dit jaar nog een aantal keren op de rooimachine gezeten. "Afgelopen zaterdag hebben ze me er drie keer uit moeten trekken bij het aardappelen rooien", lacht hij.

Geen spijt
Dat feitje typeert de houding van de aardappelverwerker, die dicht bij haar telers zegt te staan. "We geloven in het creëren van synergie en daar samen voordeel uit te halen", zegt Wesselink. "Dit betekent dat in financieel moeilijke tijden de telers ons wat ruimte gunnen. Gaat het de organisatie voor de wind, dan moet daar ook naar uitgekeerd worden." Het is ook de reden waarom Emsland dit jaar een ondersteuning uitbetaalt voor de moeizame oogst. Ook zijn bewaar- en transportvergoedingen verhoogd. Wesselink: "Een teler moet achteraf nooit spijt hebben van zijn overeenkomst met ons."

Exacte cijfers noemen over hoeveel aardappelen eind december nog in de grond zitten bij Emsland-telers vinden Vette en Wesselink lastig. Minder dan 5%, beamen ze beide, alhoewel individuele telers soms hard zijn getroffen. "Het late voorjaar bracht achteraf veel problemen met zich mee", weet Vette. "Door het late seizoen konden we ook pas laat starten met rooien. Zelfs al hadden we vroeger willen beginnen, het kon gewoon niet." Wesselink beaamt dat. "In het begin hadden we in de fabrieken zelfs problemen met de verwerking, omdat het loof niet goed losliet." "Je zou het bijna vergeten, maar we hebben ook nog een lange droge periode gekend", vervolgt Vette. "Augustus was juist weer nat. Tot wateroverlast leidde het ook in Duitsland, hoewel het regionaal wel verschillend was. Verder was de ziektedruk enorm hoog. We merkten goed wat de gevolgen zijn van een te krap pakket aan gewasbeschermingsmiddelen."

Vakkennis mist bij politiek
Hoe dat in de toekomst moet – met alsmaar meer resistenties tegen de bestaande middelen – zijn de heren bezorgd. Wesselink: "Ik was een tijd geleden in gesprek met de politiek in Berlijn. Er mist bij sommigen helaas een stuk vakkennis. Ik heb verteld over de hongersnoden in Ierland door de gevreesde aardappelziekte. Waarschijnlijk landt het pas wanneer de aardappelprijzen explosief zijn gestegen door een tekort."

Scherp houden
De EZG is nauw verbonden aan Emsland, maar haar leden zijn niet verplicht om de aardappelen exclusief te verkopen. In de praktijk gebeurt dat vaak wel, vanwege de nauwe banden. Een teler voor de fabriek in Emlichheim kan lid van de Erzeugergemeinschaft na goedkeuring van de organisatie. Voordeel is dat de EZG telers soms ook financieel ondersteund. Voor het leveren heb je als teler aandelen nodig van de fabriek. Daarvoor betaalt het €400 per aandeel. Starters worden ondersteund. Op deze aandelen keert Emsland een gegarandeerd minimumdividend van vijf procent uit. Voor 2022-2023 komt het dividend op 12,5%, mits op de jaarvergadering hiermee wordt ingestemd.

De EZG overlegt met het bestuur van Emsland Stärke, de zetmeeltak van het bedrijf. Vette legt uit: "Onze leden zijn van oudsher zetmeelaardappeltelers. Het werkgebied strekt zich uit rond de fabriek in Emlichheim tot aan Cloppenburg, 100 kilometer van de grens." Het totale werkgebied, van de acht fabrieken die Emsland Group telt, loopt van Nederland tot de Poolse grens. Naast zetmeelaardappelen worden vlokken- en granulaataardappelen verwerkt, maar ook erwten voor de productie van plantaardig eiwit. Wesselink ervaart het werken met de EZG als zeer prettig. "Je staat erdoor zeer dicht bij je telers. Zij houden ons scherp. Zijn er problemen, dan lossen we die samen op."

Nettoresultaat telt
In het Nederlands-Duits grensgebied merkt het bedrijf de alsmaar groeiende concurrentie van vlokken- en fritesaardappelen, maar ook van andere hoogrenderende teelten zoals uien. "We kunnen onze ogen er wel voor sluiten, maar het is de realiteit", zegt Wesselink eerlijk. "De geboden contractprijzen, zeker voor frites, liggen op een voor ons hoog niveau. Ze zijn in recente jaren explosief gestegen. We kunnen telers een rooskleurig toekomstbeeld schetsen, maar daar win je ze niet mee. Uiteindelijk telt het nettoresultaat! Dit betekent dat wij mee moeten met de markt. We hebben hechte relaties met onze afnemers, waardoor ook zij begrijpen dat de grondstofprijzen stijgen. De zetmeelaardappelteelt krimpt in Europa. Ik ben er stellig van overtuigd dat de markt zichzelf reguleert. Verdwijnt de teelt, dan stijgen de prijzen. Dat moet ook wel. Telers zijn echt niet gek. Ze weten wat er betaald wordt door alle partijen in de markt. Daarom heeft het onze hoogste prioriteit om met een goede contractprijs de grondstofvoorziening veilig te stellen."

"Ik hoef geen enorme winst te maken, maar wil een eerlijke boterham verdienen", vervolgt Vette als aardappelteler nuchter. "Ik ben voor komend jaar bezig met een nieuwe trekker en pootmachine. Met alle opties erop praat je over een investering van een half miljoen euro. Of ik nu zetmeel- of fritesaardappelen teel, die prijs is er niet minder om. We kúnnen simpelweg niet genoegen nemen met minder. Tel je alle prijsstijgingen in de teelt bij elkaar op, dan merk je hoe kapitaalintensief de aardappelteelt is geworden. De telers zijn echte specialisten geworden. Het aantal leden van de EZG daalt gestaag, maar het areaal blijft wel gelijk. Gemiddeld worden bedrijven groter. Dat moet ook wel om de financiële risico's te kunnen dragen. Keerzijde is dat de grote bedrijven in een seizoen als dit vaak nog aardappelen in de grond hebben zitten. Er zitten ook grenzen aan groei. Gelukkig merk ik positivisme onder onze leden, zeker bij de jongere generatie."

Fabriekscapaciteit verdubbelen
Met welke contractprijs Emsland exact voor zijn zetmeel-, vlokken- en granulaataardappelen naar buiten komt, wordt begin 2024 duidelijk. Wel kan Wesselink melden dat het voornemen is om in Emlichheim – de hoofdlocatie – de capaciteit voor de vlokkenproductie flink uit te breiden. "Effectief komt er een fabriek bij. We zijn nu druk met de voorbereidingen, zoals de bouwvergunning. Voor de nieuwe fabriek hebben we meer aardappelen nodig. We zoeken areaaluitbreiding in een grote straal rond Emlichheim. Ondanks de concurrentiestrijd in dit gebied blijft het een ideale plek om aardappelen te verbouwen. We zijn er trots op dat we altijd mee hebben kunnen groeien met de vraag van onze afnemers. Dat willen we blijven doen." Ook Vette teelt vlokkenaardappelen op zijn bedrijf. "Fritesaardappelen klinken aanlokkelijk, maar het is niet mogelijk op alle gronden in deze regio. Je hebt er meer werk aan en daarom liggen de contractprijzen logischerwijze ook hoger. Voor vlokken- en zetmeelaardappelen blijven goede mogelijkheden weggelegd. Dat weten telers ook."

Logistiek uitbesteden
In Nederland groeit Emsland gestaag. De EZG telt ook Nederlandse leden, waarbij het behartigen van de belangen prima gaat, denkt de voorzitter. "Zij hebben dezelfde wensen en eisen." Typisch Duits is dat de meeste telers zelf hun aardappelen komen brengen. "We gaan heel soepel met de planning om. Telers mogen iedere week naar de grootte van hun contract een paar leveringen doen", vertelt Wesselink. "Toch krijgen we meer vraag om het transport zelf te organiseren, zowel uit Nederland als Duitsland. Daar zijn we afgelopen oogstjaar meegaan experimenteren. Met de uitkomst zijn we tevreden." Vette beaamt dat als teler. "Personeel wordt een steeds grotere opgave om te vinden en te houden. In het verleden liep er altijd wel een familielid rond om een vracht weg te brengen. Dat is niet meer zo. Door een transportbedrijf het verladen te laten uitvoeren maak je arbeid vrij voor ander werk."

Dit seizoen experimenteerde Emsland ook met een zogenoemde 'aardappelmuis'. Een omgebouwde variant van de bekende bietenmuis, die een complete hoop op het veld snel kan verladen en reinigen. Toch blijft zelf transporteren mogelijk, onderstreept Wesselink. "Deze flexibele houding is kenmerkend voor Emsland. Dat willen we zeker zo houden."