Waarom het fritesjaar 2023 heel anders kan worden

Helaas lopen de exportcijfers uit het geharmoniseerd handelssysteem enkele maanden achter op de werkelijkheid. De meest recente cijfers waar wij over kunnen beschikken zijn die van mei. Voor een deel zit daar dus al de prijsstijging in verwerkt, die vanaf april dit jaar zichtbaar werd en die eind juli zijn apotheose bereikte.

Groeien zonder aardappelen?
In april nam de Europese export van frites iets gas terug, maar in mei is de verkoop weer behoorlijk opgekrabbeld. De EU-5 (inclusief Polen) behaalde een plus van 4,2% ten opzichte van mei vorig jaar en zelfs 15% meer dan in april werd verkocht. De groei over een periode van twaalf maanden is vergelijkbaar. Vooral België en Frankrijk hebben, ondanks een tekort aan aardappelen, de grootste groei weten te realiseren. Op z'n zachtst gezegd is dat uitzonderlijk te noemen. Deels komt dat door aardappelen van verder weg te kopen en deels door steeds efficiëntere productielijnen. De uitvoer van Nederlandse frites bleef stabiel in een jaar tijd.

Dat de waarde van een ton frites blijft toenemen, mag geen verrassing heten gezien de prijsbeweging van de aardappel zelf. In mei steeg het gemiddeld prijspeil met ruim een derde en over een heel jaar gezien is dat dik 40%. België is niet langer de goedkoopste fritesleverancier in Europa. Die rol heeft Polen op zich genomen, gevolgd door onze zuiderburen. Nederland komt op plek drie. Inmiddels moet je voor een ton diepgevroren frites het dubbele betalen ten opzichte van seizoen 2020-2021.

VS laat gat vallen
Niet alleen het prijspeil bevindt zich op recordniveau. Dat geldt ook voor de export van Europese frites. De reden daarvoor is tweeledig. Enerzijds de ongebreidelde groei van de vraag naar frites in heel de wereld. Anderzijds is er het gemis van Noord-Amerika als grote concurrent. Met name de Verenigde Staten heeft seizoen op seizoen gas terug moeten nemen, omdat er simpelweg niet voldoende product te exporteren viel. Dat het dit seizoen anders kan lopen hebben we al eerder beschreven.

Verwerkers in de vijf grote Europese productielanden moeten het uiteindelijk toch vooral hebben van de Europese vraag naar aardappelproducten. Het Verenigd Koninkrijk is de grootste afnemer, gevolgd door Frankrijk en Nederland. Ons land neemt op papier veel af, maar waarschijnlijk grotendeels als doorvoerder via havens als Rotterdam verder de EU in. Ook Spanje en Duitsland staan hoog in de lijst. Alle landen laten een behoorlijke groei zien in het afgenomen volume. Qua niet-Europese bestemmingen is Saoedi-Arabië steevast lijstaanvoerder, wellicht opvallend gevolgd door de VS. In twaalf maanden tijd nam de export naar dit land met bijna 50% toe. Brazilië laat juist een behoorlijke daling zien omdat het meer product uit Zuid-Amerika betrekt.

Dalende verwerking
Of de dip van april daadwerkelijk een kortstondig moment was, moeten de zomermaanden uitwijzen. Van de Nederlandse verwerkingscijfers weten we dat er in juli behoorlijk minder aardappelen zijn verwerkt en, nog belangrijker, minder frites is geproduceerd. Ook in België, Frankrijk, Duitsland en Polen moet dat deze zomer het geval zijn geweest, gezien de krapte aan aardappelen. De gemiddelde fritesprijs van €1.140 per ton kent waarschijnlijk nog wat rek tot een plafond van €1.200 in een krappe markt zonder alternatieven, maar dat kan dit seizoen anders lopen.

Dat Europa dit jaar een krappe aardappeloogst tegemoet gaat, is wel duidelijk. Het areaal in veel landen is toegenomen, maar daar tegenover staat een laat pootmoment en een uitdagend groeiseizoen met afwisselend veel neerslag en lange droge en hete periodes. Ook de hoge ziektedruk zorgt voor uitdagingen. Gezien de toegenomen verwerkingscapaciteit in West-Europa moeten afnemers opnieuw de boer op om hun lijnen aan het draaien te houden.

Neemt VS wederom de leiding?
Medebepalend gaat zijn hoe de aardappeloogst in de VS en Canada uitpakt. Vooral de VS heeft op de voor hen traditionele bestemmingen in de Amerika's en Azië fiks ingeleverd sinds 2018. Ook op de thuismarkt liet het land noodgedwongen steken vallen. Worden de huidige opbrengstverwachtingen bewaarheid, dan kan dit seizoen een verschuiving plaatsvinden. Ook van invloed is de dollar-euro koersverhouding. De dollar staat relatief sterk, wat betekent dat eurolanden daar hun voordeel mee kunnen doen.

Zoals eerder beschreven, zijn het vooral de traditionele friteslanden die voor de bulk van de consumptie verantwoordelijk zijn. Dit zijn niet alleen Europese landen, maar ook Noord-Amerika. In drie jaar tijd nam de consumptie in de VS met 10% toe. In een tijd waarin voedsel op alle fronten duurder wordt, neemt het belang van frites toe. Het is relatief goedkope 'bordvulling' en wordt nog altijd door de consument gewaardeerd. Een iets hogere prijs voor een portie frites valt minder op tussen die voor bijvoorbeeld vlees, dranken en meer. Daarmee is het patatje behoorlijk inflatie-robuust voedsel gebleken. Kinken in de kabel zitten vooral bij de productie van de aardappelen en de exportmotor.