Aardappelproductie kan verwerking niet bijbenen

Het nieuws stond er vol mee: Woensdag 2 augustus was het 'Earth Overshoot Day'. De dag waarop wij aardbewoners meer grondstoffen hebben verbruikt dan de aarde in een jaar kan produceren. Een deels misleidende aantijging, maar die stelling kan ook op de aardappelsector worden geprojecteerd. Het is de teelt die de verwerking en consumptie niet kan bijbenen. Daarom een analyse van de belangrijkste aardappel producerende landen in Noordwest Europa.

Dit moet je weten:

• Het consumptieaardappelareaal in de EU-4 stijgt dit jaar naar schatting met 2,7%
• Gerekend met een gemiddelde opbrengst betekent dit 21,41 miljoen ton aardappelen
• Dat is een daling van 0,9% met vorig jaar
• Het aardappelareaal in de EU-27 neemt in 2023 met 40.000 hectare af

Uitzonderlijk seizoen
Aardappelgroeiseizoen 2023 is tot nu toe als uitzonderlijk te beschrijven. Vanaf half-februari konden de eerste vroege aardappelen gepoot worden. Ook begin maart is onder mooie omstandigheden gepoot. Het pootseizoen lag vervolgens grotendeels bijna twee maanden stil, tot het werk begin mei hervat kon worden. Het werd toen op grote schaal uitzonderlijk droog en deze periode hield tot eind juli in heel Noordwest-Europa aan. Eind juli en begin augustus viel een behoorlijke hoeveelheid neerslag.

Bovenstaande zorgt voor een grote heterogeniteit onder de aardappelgewassen in Noordwest- en Centraal-Europa. Vroege aardappelen hebben het meestal behoorlijk gedaan vanwege de vroege pootdatum en frequente beregening. De middenvroege rassen zijn fors later gepoot – begin mei is niet echt meer sprake van vroege teelt – maar in België en Noord-Frankrijk was dit eerder regel dan uitzondering. De zetting is erg wisselend per ras, grondsoort en regio. De algehele consensus is dat het knolaantal iets lager ligt dan een jaar geleden.

Door de recente hevige neerslag heeft naast alternaria ook phytophthora de kop opgestoken. Een ander probleem is de vondst van doorwas in gevoelige rassen, zoals bijvoorbeeld Agria. Insiders maken zich zorgen over de kwaliteit van de aardappelen.

Hoe zit het met Polen?
Een belangrijk Europees aardappelland is Polen. De verwachting dat het areaal daar opnieuw fors zou terugzakken is naar alle waarschijnlijkheid uitgekomen, al mist ook hier een officieel cijfer. De meest recente schatting komt in totaal op 176.000 hectare, wat overeenkomt met waar we begin dit jaar over schreven. Deze daling van 12% wordt grotendeels veroorzaakt door minder hectares zetmeelaardappelen en minder tafelaardappelen. De industriële verwerking (frites en chips) groeit waarschijnlijk iets, maar cijfers om dat te onderbouwen zijn er niet.

Dit beeld zien we in heel de EU-27 terug. In topjaar 2019 bedroeg het totale aardappelareaal nog 1,63 miljoen hectare. Naar schatting is dat dit jaar nog 1,34 miljoen hectare. Een daling van 72.500 hectare per jaar! Vooral de zetmeelaardappelteelt is behoorlijk ingekrompen door uitdagende groeiseizoenen – met lage rendementen tot gevolg – maar ook een afname van de tafelaardappelconsumptie en export. Het areaal voor de industriële verwerking is in die tijd wel gegroeid, ten koste van zetmeel- en tafelaardappelen.

Venijn zit in de staart
Alle aardappelen zitten al lang in de grond en het is nu alleen nog de opbrengst die telt. Dat is tevens een lastige om begin augustus al harde uitspraken over te doen. De zes belangrijkste weken moeten nog komen. Ook niet onbelangrijk is hoe het hoofdstuk oogst gaat verlopen. De pootdatum – die gemiddeld een maand vertraagd is – kan niet alleen opbrengst kosten maar ook het rooimoment naar achteren schuiven. Dat hoeft geen probleem te zijn, maar daarvoor zijn wel enkele mooie herfstweken vereist. Het venijn zit 'm in de staart is daarom van toepassing.

Rekenen we met de meerjarig gemiddelde hectareopbrengsten per land, dan komt de totale consumptieaardappelproductie in de EU-4 voor oogstjaar 2023 uit op 21,4 miljoen ton. Dat is een kleine procent daling ten opzichte van vorig seizoen en 3,6% minder ten opzichte van het vierjarig gemiddelde. 2018 rekenen we hierbij niet mee, omdat de 18,2 miljoen ton van dat jaar het gemiddelde extreem drukt.

Te weinig aardappelen
Feit is dat ruim 21 miljoen ton aardappelen lang niet voldoende is om aan de vraag van de grote Europese verwerkers te voldoen. In de afgelopen jaren is de productie al behoorlijk uitgebreid en ook dit jaar gaan nieuwe friteslijnen draaien. Hoe groot de exacte verwerkingscapaciteit is, dat is zeer lastig in te schatten. De nieuwe of verbeterde fabrieken zijn daarnaast efficiënter geworden. Eén procent extra efficiëntie oogt niet veel, maar betekent op het totaalvolume ruim 200.000 ton extra aardappelen. Dat staat gelijk 5.213 hectare Europese aardappelen!

Dat de vraag het aanbod ook in 2024 gaat overstijgen maakt ook de aardappelmarkt duidelijk. De koers van het aprilcontract 2024 schommelt tussen de €30 en €33 per 100 kilo. Voor levering juni is dat bijna €40. De fysieke markt noteert ondertussen op een soortgelijk niveau. Inbreng op de DCA PAT-Index toont dat verwerkers voor bedragen tussen de €32 en €34 aardappelen hebben vastgelegd voor levering in april of mei 2024. Dat is grofweg €10 boven het contractprijsniveau.

{{dataviewSnapshot(10_1690984743)}}

Gezonde markt
Verwerkers zijn blijkbaar bereid om in de buidel te tasten en zich te verzekeren van aardappelen. Zelfs wanneer de aardappelgroei positief uitvalt, en de totale oogst richting de 22 miljoen ton gaat, dan nog is de kans op een gezonde markt dit seizoen groot. De vraag naar eindproduct is aanwezig, het seizoen is 'schoon' gestart en de verwerkingscapaciteit is er. Nu alleen nog de aardappelen.