Hitte en droogte bepalend voor Europese aardappelen

Niet alleen in Nederland, maar ook in de omringende landen loopt het neerslagtekort snel op. We hebben inmiddels met een recordlange droge periode te maken. Het eerste onttrekkingsverbod van dit seizoen is alweer een feit in West-Brabant, op de zandgrond, en ook andere waterschappen doen er alles aan om zoet water te bufferen. Maak je op voor 'peperdure piepers' kopt De Telegraaf. Is dat overtrokken of zijn de problemen werkelijk zo groot?

2023 is nu al een aaneenrijging van bijzonderheden. Eén van de opvallendste feiten is dat de situatie op aardappelgebied in de EU-4, het Verenigd Koninkrijk en Polen grotendeels gelijk is aan elkaar: een laat voorjaar met late pootdata als gevolg en vervolgens hitte, droogte en veel verdamping. Koppel dat aan de krappe oogst van vorig jaar en je hebt een perfect storm die de aardappelprijzen naar bijna €70 per 100 kilo stuwt.

Nederland: ontwikkeling late gewassen traag
Al vanaf eind februari gingen vroege aardappelen de grond in. Begin maart kon onder mooie omstandigheden gepoot worden. De grond was toen beter van structuur dan zes weken later het geval was. Hevige neerslag (79 millimeter gemiddeld in april, het meeste in 25 jaar) zorgde voor wateroverlast. Mei was met gemiddeld 40 millimeter droger dan gebruikelijk, maar die neerslag viel grotendeels aan het begin van de maand. Vooral in de kustgebieden viel tot ruim boven de 100 millimeter neerslag. In veel percelen zijn nu plekken te zien waar de poters zijn weggerot. Dat geldt overigens ook voor zandgrondgebieden zoals Oost-Brabant.

Tot en met begin juni zijn er op kleigrond in Flevoland en Noord-Nederland aardappelen gepoot. Deze percelen komen half juni net boven. Ook de gewassen die al bijna een maand in de grond zitten zijn lang onderweg. Schraal weer en lage nachtelijke temperaturen hebben de gewasgroei niet geholpen. Ook nu nog zijn de waardes 's nachts dalende. Een beeld dat elders in Europa eveneens zichtbaar is. In Estland vroor het begin deze week nog enkele graden aan de grond en ook in de Ardennen kwam het tot vorst aan de grond. Ondanks dat de windrichting naar het westen draait blijven we met een relatief droog, zomers weertype te maken houden die nauwelijks regen brengt. Met beregening worden gewassen kunstmatig aan de praat geholpen, maar de verdamping is veel groter dan kan worden gecompenseerd.

België: Wallonië poot extreem laat
De situatie bij onze zuiderburen is nog schrijnender dan in Nederland voor wat aardappelen betreft. Ook hier geldt: er zijn verschillen tussen vroege percelen op zandgrond en laat gepote rassen. Met name in Wallonië is tot half juni nog gepoot, onder gortdroge omstandigheden. Het is zeer de vraag hoe deze gewassen zich ontwikkelen. Veel percelen hebben door structuur- en waterschade 'een verhaal' en worden geen topper. De provincie Vlaams-Brabant heeft voor een aantal waterlopen een onttrekkingsverbod ingesteld.

Valt eind juni of begin juli regen van betekenis – en blijft het koel – dan kunnen de aardappelen waarschijnlijk nog wel wat goed maken, maar het rooimoment schuift wel naar achteren. Dat hoeft geen probleem te zijn, mits er laat in het oogstseizoen een stabiele droge periode is. Dat is een bijkomende risicofactor.

Frankrijk: contrast tussen west en oost
Waar akkerbouwers in het oosten van Frankrijk (de Champagne-streek) over het algemeen vroeg en vlot hebben kunnen poten in april, is het beeld richting de kust heel anders. Daar lijkt de situatie veel op die in België. Zeker in Nord-pas-de-Calais en Normandië bleef het lang nat en is het momenteel extreem droog. Dat bemoeilijkt de opkomst, die traag verloopt. Beregenen is op veel plekken door een gebrek aan water niet tot nauwelijks mogelijk. Verder naar het zuiden komt de oogst van primeuraardappelen vlot op gang. Door de vaste markt met hoge prijzen worden de percelen eerder gerooid dan de planning was.

Duitsland: reis door de seizoenen
Wie van het noorden naar het zuiden reist in Duitsland maakt ook een reis door de seizoenen. Terwijl het ene perceel begin juni nog gepoot werd reden in de Palts al de eerste rooimachines om primeuraardappelen te oogsten. Telers in dat gebied hebben op tijd kunnen poten en, ondanks het koele weer dit voorjaar, zijn de gewassen goed op gang gekomen. Inmiddels is het ook daar droog en moet worden beregend. De voorzieningen daarvoor zijn wel aanwezig. Prijzen liggen aan het begin van het seizoen op zo'n €90 of nog iets hoger.

Voor fritesaardappelen is Beieren een belangrijk gebied. Ook daar is laat gepoot door aanhoudende neerslag. In Noord-Duitsland is de situatie wisselend. Op de hoger gelegen gronden is tijdig gepoot, maar niet overal lukte dat. Maar naar het noorden en oosten kon meestal op tijd gepoot worden en hebben de gewassen een voorsprong.

Polen: zuiden krijgt eindelijk regen
In het noorden van Polen is het al heel het voorjaar droog en dat beeld blijft aan het begin van de zomer overeind. Het zuiden en zuidwesten hebben deze week regen van betekenis gekregen, wat ook hard nodig was. Poolse telers konden begin mei hun aardappelen vlot poten. Iets later dan normaal. Overdag liggen de temperaturen op zomerse waardes, maar 's nachts koelt het nog behoorlijk af tot onder de 10 graden in het zuidwesten. Dat vertraagt de gewasontwikkeling.

Verenigd Koninkrijk: proberen hittestress te ontwijken
De regen van dit voorjaar kwam als een zegen voor telers om hun beregeningsbassins aan te vullen. Tegelijk zorgde het voor een vertraging in de pootwerkzaamheden, ondanks dat al begin februari begonnen kon worden met poten. Die eerste gewassen worden nu al gerooid. De Britse markt trok al veel eerder aan ten opzichte van het Europees continent, door grote schaarste op het eiland. Vooral naar rassen als Agria en Markies - die geliefd zijn bij de fish and chips-winkels - is veel vraag.

Ook in Engeland is de thermometer opgelopen tot dertig graden waardoor de beregeningsinstallaties volop draaien. Lokaal is een onweersbui gevallen die iets verlichting brengt. Insiders melden dat de gewassen het moeilijk hebben door een slechte structuur van de grond en de hitte van dit moment.

Perfect storm in aardappelsector
Alles wat mis kon gaan is dit jaar voor de aardappelsector misgegaan in de teelt. Met name in de kustgebieden zijn de problemen groot en liggen de gewasstadia ver uiteen. Het is niet de vraag of maar hoeveel de opbrengst lager uitpakt, zo klinkt het bij insiders. Veel hangt af van het weer – en dan met name de neerslag – in juli en augustus. Kunnen de gewassen dan nog hun achterstand inhalen, zoals we vaker hebben gezien in het recente verleden, of blijven we gekluisterd aan het beeld van 1983? Het is gevaarlijk daar nu uitspraken of te doen. Wel weten we dat de uitgangssituatie verre van ideaal is en dat de verwerkers het niet moeten hebben van een significante areaaluitbreiding.