Aardappelnotering heeft een lange bijsluiter

Dat het aandeel echt vrije aardappelen op de totale Nederlandse oogst klein is en dat de Nederlandse aardappelnotering van de PotatoNL maar op een paar procent van het totale marktvolume is gebaseerd, daar is geen discussie over. Protocol en regelement van de PotatoNL is helder en voor iedereen in te zien. De stap daarvoor, wat er wordt ingebracht voor de notering, is echter een stuk schimmiger. Theorie en praktijk lopen daarbij behoorlijk uit de pas. Nu ligt prijsinformatie in elke markt gevoelig en dat is in de aardappelmarkt niet anders. Goed ingevoerde bronnen willen wel het een en ander kwijt over de gang van zaken in de aardappelmarkt maar alleen anoniem.

Het belangrijkste knelpunt in een Nederlandse aardappelmarkt is de rol van de meeleverkilo's. De Branche Organisatie Akkerbouw (BO) stelt dat meeleveraardappelen die alleen aan de koper van het deel op contract kunnen worden verkocht in principe niet mee genomen worden in de Pat-lijst en daarmee in de transacties waarop de notering wordt gebaseerd. Ook het noteringsprotocol gaat uit van vrije aardappelen als basis voor de notering. Letterlijk staat er: "De koopovereenkomsten bevatten prijzen, die via overleg op de dag van afsluiting tot stand komen (vrije aardappelen)."

Leveringsplicht
Nu hanteren de vier leden van de Vavi die inbrengen op de Pat en PotatoNL natuurlijk allemaal verschillende contractvoorwaarden en is het ook niet ongebruikelijk dat een verwerker verschillende typen contracten met andere voorwaarden heeft. Bij een aanzienlijk deel van de contracten zit er echter een leverplicht op het deel dat tegen dagprijs wordt geleverd. Daar kun je eigenlijk niet spreken van vrije aardappelen, want in de praktijk wordt er lang niet altijd over de prijs onderhandeld. Deze worden alleen wel meegenomen op de Pat-lijst. Nu zijn dit natuurlijk wel aardappelen die gedurende het seizoen worden verkocht, dus dat deze worden meegenomen daar is zeker wat voor te zeggen. Maar hoe je die aardappelen precies meeneemt in de notering, daar zouden belanghebbende nog eens goed naar moeten kijken volgens bronnen. Voor de goede orde: het is niet zo dat de meeleveraardappelen altijd de laagste inbreng zijn.

Prijs en premies
De BO neemt alleen de basisprijs mee. Door een lagere basisprijs op de verkoopovereenkomst te zetten en die ophogen met een bijvoorbeeld kwaliteitspremie of bewaarvergoeding wordt de BO als het ware om de tuin geleid en houdt de koper de betreffende teler tevreden met ogenschijnlijk een hogere prijs dan gangbaar op de markt. Dit is binnen de regels maar de grenzen worden wel opgezocht volgens critici.

Vrije aardappelen kunnen ook vrij makkelijk helemaal buiten de notering gehouden worden. Dat gebeurt door op de verkoopovereenkomst een datum van levering te zetten die minimaal een maand in de toekomst ligt. Die overeenkomst mag dan niet in de notering worden meegenomen. In de praktijk hebben de koper en verkoper al afgestemd dat de aardappelen eerder geladen worden. Een mogelijkheid waar vooral verwerkers gebruik van maken is om een (buitenlandse) tussenhandelaar op pad te sturen om aardappelen te kopen. De transacties van handel naar verwerker worden niet meegenomen op de Pat en bij PotatoNL en in tegenstelling tot vier Vavi-leden hebben handelaren niet afgesproken hun vrije transacties in te leveren bij de BO.

Verantwoordelijkheid
Kopers op de aardappelmarkt zoeken de grenzen op, maar bronnen zeggen dat telers ook de hand in eigen boezem moeten steken. Telers geven de afnemers de ruimte om hun stempel te drukken op de noteringen. Een klacht die veel voorbij komt is bijvoorbeeld dat telers zelf relatief weinig transacties aanleveren. En als de handel ze niet inlevert dan zal de teler dat toch echt zelf moeten doen. Wel worden transacties van VTA-lijst en uit de DCA Transactieapp naast de inbreng van informanten voor de notering gebruikt. Er is dus wel inbreng vanuit de telers zelfs.

Een deel van de telers is niet scherp op wat er met de meeleverkilo's gebeurt. Ze worden in goed vertrouwen meegeven aan de afnemer en de teler ziet op de afrekening wel wat ze opgebracht hebben. Daarmee maak je je als teler ook wel erg afhankelijk van je afnemer. En dat terwijl er toch best wat mogelijkheden zijn, ook voor de boer om te weten wat er in de markt voor aardappelen wordt betaald. Denk daarvoor naast de traditionele notering aan de VTA-lijst, de DCA Transactieapp of appgroepen van boeren onderling. Als een uienhandelaar bij een boer komt, draait het geruchtencircuit bij wijze van spreken gelijk op volle toeren wat hij voor zijn uien heeft gekregen, terwijl bij de aardappelen er geen haan naar kraait.