Opnieuw dreigend fritestekort in Zuid-Afrika

Zuid-Afrika produceert ongeveer 2,5 miljoen ton aardappelen per jaar op 55.000 hectare. Aardappelen kunnen in het hele land jaarrond worden verbouwd. Het grootste gedeelte daarvan is bestemd voor de markt van tafelaardappelen. Die bevindt zich qua prijs momenteel juist op een dieptepunt. Door extreem warm weer hebben telers eerder geoogst en dat drukt de prijs. Telers krijgen omgerekend gemiddeld 18 cent per kilo voor gesorteerd en opgezakt product, terwijl de consument in supermarkten voor diezelfde kilo 39 tot 50 cent moet betalen. De prijs voor los veldgewas ligt nog veel lager. Dat is tegen het zere been van organisatie Potatoes SA. Volgens hen is een prijs van 28 cent te laag en ligt een rendabele prijs voor veldproduct tussen de 33 en 39 cent per kilo. Vooral de beschikbaarheid en kosten van water zijn een groot knelpunt voor de teelt.

Opnieuw een heffing
Zuid-Afrika kent sinds 2013 een antidumpingheffing op Europese frites. Die heffing verliep begin 2021 waarna de export in een half jaar tijd met 40% toenam. Opnieuw trokken lokale spelers bij de International Trade Administration Commission of South Africa (Itac) aan de bel. Vanaf half juli is sprake van een nieuwe antidumpingheffing. Belgische frites worden met 23% belast, Nederlandse met 104,5% en Duitse zelfs met 181%. Vorig jaar kenden verschillende Afrikaanse landen al een fritestekort. Niet alleen door slechte lokale oogsten – zoals in Zuid-Afrika het geval was – maar ook vanwege logistieke problemen en tekorten.

Waar de overheid op had gehoopt, en wat niet is gebeurd, is dat de lokale fritesindustrie zich heeft ontwikkeld. In bijna tien jaar tijd is dat nauwelijks gebeurd. McCain is met drie fabrieken de grootste speler in het land en blijft daarmee erg afhankelijk van import uit hoofdzakelijk Europa. De prijs voor een portie frites in Zuid-Afrika is inmiddels met 88% toegenomen waardoor de roep om de heffing af te schaffen luider klinkt.

Rapport vol fouten
Op initiatief van Itac zelf heeft onderzoeksbureau XA Global Trade Advisors onderzoek uitgevoerd naar de impact van de antidumpingheffing. Volgens CEO Donald MacKay is de heffing niet in het belang van de consument. Zij betalen de prijs van de heffing in een markt met toch al stijgende kosten voor het levensonderhoud. "Het rapport van Itac zit vol fouten, scheve berekeningen en verkeerde productvergelijkingen", aldus MacKay. "Waar Itac aan voorbijgaat is de staat van de Zuid-Afrikaanse fritesindustrie. De totale oogst omvat voor 88% consumptieaardappelen. Slechts een vijfde van dat volume gaat naar de frites- en chipsindustrie. De grootste verwerker (McCain) heeft driekwart van de fritesmarkt – en aardappelen – in handen, terwijl de rest door twee andere spelers wordt bediend. Zij worden verplicht te importeren omdat er simpelweg geen aardappelen beschikbaar zijn voor lokale verwerking."

In een reactie op het rapport laat Itac weten dat de antidumpingheffing voor zes maanden is ingesteld en dus 16 januari afloopt. Vervolgens wordt besloten of de heffing wordt voortgezet of gestopt. "De minister van handel beslist hier uiteindelijk over", aldus een Itac-woordvoerder. Wordt het onderzoek van Itac niet tijdig afgerond, dan krijgen de importeurs het geld van de door hun betaalde heffingen terug."

Exportcijfers vlakken af
De meest actuele Europese exportcijfers van frites naar het Afrikaanse continent laten een stabiel beeld zien in de twaalf maanden tussen september 2021 en augustus 2022. In augustus van dit jaar daalde de Afrikaanse import en dat is bijzonder. Alle markten groeiden juist, met uitzondering van Rusland en bovengenoemde. In deze periode werd 111.000 ton frites geëxporteerd, wat vrijwel gelijk ligt aan de twaalf maanden daarvoor. De gemiddelde prijs steeg met ruim 60% wel fors, maar in lijn met wat andere continenten betalen.

Deze week werd bekend dat de wereldpopulatie is gegroeid tot acht miljard mensen. In Afrika wordt dit decennium de grootste groei verwacht. De bevolking neemt naar schatting met een vijfde toe. Tot en met 2050 denken wetenschappers dat er zelfs 75% meer mensen in Afrika bijkomen. Volgens cijfers van de FAO is de Afrikaanse aardappelconsumptie per hoofd van de bevolking in de afgelopen tien jaar gedaald. Simpelweg omdat de productie de bevolkingsgroei niet kan bijbenen, dit ondanks een verdubbeling van de Afrikaanse aardappelproductie in het laatste decennium. Het areaal en de hectare-opbrengst groeiden met ruim 40%. Vooral de opbrengsten moeten de komende decennia toenemen om de bevolking te kunnen blijven voeden.