Zo veranderen de aardappelcontractprijzen

Op de aardappelvakbeurs Interpom in Kortrijk is het traditie dat Belgische aardappelverwerkers het startschot geven met het contracteren van de vroege af land aardappelen. Al enkele weken voor die beurs wordt de stemming gepeild bij grote telers om te zien of afnemer en teler op één lijn zitten.

De aardappel als sluitpost
Dat er dit jaar een forse prijsverhoging nodig is om telers te enthousiasmeren, realiseert iedere fabriek zich. Maar verwerkers hebben – net als telers – te maken met kosten die over de hele linie toenemen, denk aan energiekosten, verpakkingsmateriaal, frituurolie en transportkosten. De grondstof aardappelen kan door een criticus gezien worden als sluitpost in de begroting. Het is bovendien de enige 'knop' waar de industrie invloed op uit kan oefenen. Prijsverhogingen bij de andere inputs moet ook een multinational tot op zekere hoogte voor lief nemen.

Zo simpel is het echter niet. Fritesproducenten en telers buitelden van het ene extreme in de andere. Van een totaal wegvallende fritesvraag tot een gigantische opleving – bij een krimpend areaal – en een historisch kleine oogst. Gezien de ambities van de industrie in Noordwest-Europa zijn er voor 2023-2024 fors meer hectares en aardappelen nodig om al die nieuwe lijnen van onder meer Aviko Potato, Lutosa en McCain in Nederland en België volledig te benutten. Ook Polen is een land waar verwerkers naarstig op zoek zijn naar uitbreiding van de teelt.

Contractprijs tot 40% hoger
In 2022 stegen de gemiddelde contractprijzen voor af land levering van Fontane (in Nederland) met 32% en die voor Innovator met 29%. Dit is een ongekende verhoging van de prijs in de recente historie en daarmee de hoogste contractprijs ooit. Insiders melden dat in België en Polen door verschillende verwerkers nu wordt gesproken over een af land prijs van €15 tot €17 per 100 kilo voor Fontane en Innovator. Dat is een stijging van €2,75 tot €4,75 ofwel 22% tot 39%.

Een 'gemiddelde' kostprijs is niemands kostprijs, maar het toont wel de trend. Wie conservatief rekent met het rekenvoorbeeld van de POC komt al snel op een kostprijsstijging van €3 tot €4, exclusief eventuele kosten voor beregenen. Bovenstaande prijzen zijn dan zo gek nog niet. Zeker wanneer je bedenkt dat verwerkers dit seizoen spaarzaam met hun aardappelen moeten omspringen om de eindstreep in augustus 2023 te halen, voor de nieuwe aardappelen zich aandienen.

Prijs in april
Prijzen voor levering in april of juni zijn nog niet genoemd, zo geven insiders aan. Een eenvoudige vergelijking, afgaand op voorgaande seizoenen, leert dat de prijs voor levering in april (week 17) tussen de €5 en €5,50 boven het niveau van de af land leverperiode ligt. Voor Innovator wordt in de regel iets meer betaald in april dan voor Fontane. Trekken we die lijn door, dan kom je op een week 17-prijs van €22 tot €23 per 100 kilo. Telers rekenen soms op nog hogere prijzen, tot wel €26. Bewaren is bij de huidige energieprijzen een kostbare aangelegenheid geworden. Of verwerkers hier in meegaan moet de tijd uitwijzen. Het zijn prijzen die boven het niveau van de aardappeltermijnmarkt liggen.

Chipsaardappelen
In Nederland is de chipsindustrie een relatief kleine speler met een vaste telersgroep. In Polen is dit met verschillende verwerkers, waaronder de grote Fritolay en Intersnack, een belangrijk segment. Fritolay bouwt in Wroclaw, in het zuidwesten van Polen, een nieuwe chipsfabriek die vanaf volgende zomer moet draaien. In fases wordt de productie van het €212 miljoen kostende project opgeschaald tot en met 2025. Moederbedrijf PepsiCo heeft aardappelen nodig voor deze fabriek en moet hiervoor aan de bak bij telers die een reeks tegenvallende jaren achter de rug hebben.

Op dit moment worden voor chipsaardappelen contracten aangeboden die beginnen bij omgerekend €25,50 af land en oplopend tot €32 voor levering april. De opbrengsten van chipsaardappelen liggen lager en de kosten zijn hoger. Het legt de lat ook hoger voor andere segmenten zoals fritesaardappelen. Vooral de relatief nabij gelegen fabriek van McCain heeft dat de grootste impact.

NEPG gaat ervan uit dat dit jaar in de EU-4 tussen de 20 en 21 miljoen ton consumptieaardappelen wordt gerooid op bijna 511.000 hectare, bij een hectare-opbrengst van ruim 40 ton. Bij een Europese verwerkingscapaciteit (EU-4 + Polen) voor frites, vlokken, etc. van 15,6 miljoen ton is dat krap. In zes jaar tijd groeide de Europese verwerking met ruim 12% en voor dit jaar en volgend jaar staat uitbreiding opnieuw op het programma. Krijgt de EU-4 te maken met een jaar als 2017, dan is bij een gelijkblijvend areaal een oogst van 25,5 miljoen ton ook mogelijk, met overaanbod tot gevolg en een ongezonde marktontwikkeling. Feit is dat naast de kostprijs ook het teeltrisico door extreem weer toeneemt. Ook dat speelt een belangrijke rol, zeker in de afweging om liever graan of bieten te telen.

Timing cruciaal
Tot tenminste eind november blijft het gissen wat de exacte contractprijzen gaan worden. Dit seizoen heeft ons geleerd dat verwerkers tussentijds ook hun prijzen aan kunnen passen in de contracteringsperiode, wanneer blijkt dat de prijs niet met de actualiteiten matcht. Wellicht dat die ervaring verwerkers ook huiverig maakt om te snel naar buiten te komen met een contract. De meeste wintergranen zijn inmiddels gezaaid en staan er buitengewoon goed op. Kiest een aardappelteler ervoor om in areaal te minderen, dan moet hiervoor zomergraan, bieten, maïs of een gewas als uien in de plaats komen. Dat geeft fabrieken enkele maanden de tijd om een overeenkomst te bereiken waar beide partijen zich in kunnen vinden.