Energiecrisis: donkere wolk boven aardappelsector

Een afschakelingsplan voor de Nederlandse industrie is er nog niet. Daar werkt het ministerie van Klimaat en Energie onder leiding van minister Rob Jetten aan. Ook in België wordt aan zo'n prioriteitsplan gesleuteld. De aardappelverwerkende industrie houdt er rekening mee dat ook zij mogelijk minder gas toebedeeld krijgt deze winter. In het openbaar worden daar geen uitspraken over gedaan, maar ingewijden binnen de sector beamen dat er alles aan wordt gedaan om het niet zover te laten komen.

Prioriteitstatus
Andries Middag, secretaris van aardappelverwerkersorganisatie Vavi, wil wel het een en ander zeggen over de situatie. "We verwachten niet dat de sector deze winter wordt afgesloten, maar de situatie waait niet zomaar over. Onze leden doen er nu alles aan om de traditionele winterpiek te vermijden. De meeste fabrieken wekken al duurzame energie op, maar dat is lang niet voldoende om in de volledige behoefte te voorzien. De levensmiddelenindustrie staat hoog op de prioriteitenlijst voor de gaslevering. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de glastuinbouwsector staan wij niet met de rug tegen de muur."

Grote onzekerheid houdt aardappelverwerkers bezig. De gevolgen zien we terug op de aardappelmarkt. De aardappeltermijnmarkt is opvallend rustig, wat alles te maken heeft met het gebrek aan kopers die een risicomijdend patroon volgen. Ook in de fysieke markt is de stemming vast. Naast de energiecrisis houden verwerkers ook een slag om de arm voor hun totale kostprijs. Ook frituurolie, verpakkingsmateriaal, arbeidskosten en meer zijn in prijs gestegen en de levering ervan blijft behelpen. Tot slot is er vrees dat corona deze winter opnieuw toeslaat en de afzet verminderd.

Friteslijnen ombouwen
Voldoende gas of niet, aardappelverwerkers wachten de situatie niet af. Zo is van Aviko Potato in Steenderen en Farm Frites in Oudenhoorn bekend dat zij hun bakinstallaties (deels) ombouwen om diesel te kunnen gebruiken in plaats van gas. Diesel is niet goedkoop, maar de beschikbaarheid ervan is beter. Beide bedrijven willen over de details geen uitspraken doen. Mogelijk dat ook andere Nederlandse fritesproducenten zo'n ombouwprocedure ondergaan. Naast lange levertijden – van meer dan een jaar – spelen de verplichte CO2-rechten een rol. Besluit een fabriek diesel te gebruiken, dan moet het daarvoor rechten kopen. De prijs bedraagt zo'n €80 per ton.

Waar mogelijk gebruiken fabrieken duurzame energie. Zo heeft Farm Frites op zijn locatie in Lommel een vergistingsinstallatie voor de productie van groen gas. "In het verleden was het subsidie-technisch voor de aardappelindustrie lastig om met vergisting aan de slag te gaan", weet Vavi-secretaris Middag. "Met de huidige situatie kunnen we dit hopelijk bespreekbaar maken." Of deze stap betekent dat aardappelreststromen in de vergister eindigen in plaats van tot diervoeder te worden verwaard, durft hij niet te zeggen. "Dat is afhankelijk van de vraag- en aanbodsituatie. Misschien is mest wel interessanter. Een voordeel is dat fabrieken met 'ruwer' gas uit de voeten kunnen dan andere industrieën."

Fabrieken die aardappelen drogen voor vlokken, granulaat of zetmeel hebben een nog grotere energiebehoefte ten opzichte van fritesproductie. Ook daar worden stappen genomen. Avebe maakte bekend meer met (duurzame) elektriciteit te gaan werken en processen efficiënter te maken.

Wachten op steunpakket
Inmiddels heeft Duitsland een groot steunpakket aangekondigd voor de industrie en kent Frankrijk een aftopping van de energieprijs. In Nederland zijn zulke maatregelen nog niet aangekondigd, maar Middag acht die kans groot. "Richting Prinsjesdag wordt ongetwijfeld meer bekendgemaakt. Nederland loopt achter op dit vlak en dat kan niet zo blijven." Ook buurland België heeft nog geen afschakelplan gepresenteerd en is net als Nederland bezig met een inventarisatie. Het land betrekt slechts 4% van zijn gasbehoefte uit Rusland, waardoor het relatief onafhankelijk is. Toch laat een mogelijke Europese energiecrisis ook de Belgen niet koud. Naast energie hebben Belgische fritesproducenten met meer uitdagingen te maken, denkt Middag. "Op het vlak van de sourcing (aardappelvoorziening red.) heeft de Belgische industrie een groter probleem vanwege de lagere productie. In Nederland beschikken fabrieken over meer aardappelen." Niet alleen vanwege de iets betere groeiomstandigheden, maar ook een hoger indekkingspercentage middels contracten.

{{dataviewSnapshot(10_1662714313)}}
Sinds eind augustus zit de termijnmarktprijs voor gas weer in een daling.

Ontstaat schaarste in de energiemarkt, dan stuwt dat de gasprijs omhoog. Deze is momenteel dalende. Dat klinkt ook door in de kostprijs van het eindproduct. De prijs van frites bevindt zich op recordhoogte en stijgt waarschijnlijk verder. "In de prijs is ruimte voor verdere stijgingen", weet Middag. "Normaal worden prijsstijgingen achteraf doorberekend, nu hebben verwerkers daar op voorgesorteerd. Dit voorjaar is onderzoek gedaan naar de kostprijs en de gevolgen van de oorlog in Oekraïne op de kostprijs. In april en mei dachten we dat het wel goed kwam, maar de situatie is totaal veranderd. Er zit nog ruimte in de afzetmarkt, maar de (prijs)risico's nemen wel toe."

{{dataviewSnapshot(10_1662714351)}}
De prijzen van frites in de EU4 en Polen bevinden zich op grote hoogte. Het gemiddeld prijsniveau bedroeg bijna €1.000 per ton dit voorjaar.

Inflatie raakt afzet
De torenhoge inflatie gaat ook het consumptiepatroon beïnvloeden denken producenten. "Frites mag dan het goedkoopste product op je bord zijn, het wordt bij uitstek buitenshuis gegeten", aldus een insider. Juist in financieel moeilijke tijden gaan mensen minder buitenhuis eten. De verwachting is dat de afzet van frites en andere aardappelproducten af gaat nemen. Gezien de Europese aardappelproductie dit seizoen kan ook de grondstofvoorziening de productie remmen, waarmee vraag en aanbod in balans komen.

De hoge productprijzen en energiekosten zorgen er ook voor dat fritesproducenten huiverig zijn om voorraden aan te leggen. Frites gemaakt van goedkope aardappelen durfden fabrikanten wel op voorraad te leggen in het vrieshuis, zoals in de coronajaren gebeurde. Dat is nu wel anders, waardoor de werkvoorraad pover is. Dat maakt snel schakelen bij een opleving lastig.

{{dataviewSnapshot(10_1662980016)}}

Ondanks extreme droogte blijft de aardappeltermijnmarkt opvallend stabiel met prijzen tussen €27 en €28 per 100 kilo op april. Dat is gelijk aan de fysieke prijzen.

Gevolgen voor de teler
Tegelijkertijd zorgt het ervoor dat ook bij de inkoop van aardappelen een conservatief beleid wordt gevoerd. 'We kopen de aardappelen wel wanneer we ze nodig hebben', zo klinkt het. Dit maakt de kans reëel dat de huidige aardappelmarkt tot het nieuwe jaar nauwelijks verbetering laat zien, of zelfs een daling doormaakt. Zeker wanneer dwingend afland aanbod ontstaat omdat telers opzien tegen de hoge bewaarkosten. In welke mate de onzekere toekomst ook invloed heeft op de contracten voor volgend seizoen is nu lastig zeggen. Verwerkers willen graag vroeg op pad, voor een akkerbouwer kiest voor tarwe deze herfst, maar wat is de juiste prijs voor volgend seizoen? Dat de contractprijs omhoog gaat beamen alle fabrieken, maar harde bedragen worden nog niet genoemd.