Aardappelsector herstelt sterk, toekomst ongewis

Nu het eerste kwartaal van 2022 erop zit. zijn inmiddels ook alle cijfers binnen over de export en import over het afgelopen jaar. Die zijn gebaseerd op gegevens uit het wereldwijd geharmoniseerd handelssysteem. Hieruit blijkt dat wereldwijd bijna 10,5 miljoen ton aardappelproducten is geëxporteerd, exclusief tafelaardappelen. Dat is 11% meer dan in 2020. Het verschil met recordjaar 2019 is bijzonder klein; minder dan 150.000 ton. Alleen overige bevroren aardappelproducten zijn in 2021 minder geëxporteerd dan het jaar ervoor.

Fritesexport bereikt nieuw record
Bevroren frites laten de grootste procentuele stijging zien over 2021. Er werd 14% meer wereldwijd verscheept. Zo'n 8,5 miljoen ton en dat is een miljoen ton meer dan in 2020. Daarmee heeft deze sector een record te pakken. In vergelijking met 2019 is 3% meer volume omgezet. De geldelijke omzet ligt nog wel lager. Waarschijnlijk omdat de verkoopprijzen in 2019 veel hoger lagen dankzij de hoge aardappelprijs in seizoen 2018-2019.

De wereldwijde export van chips is ten opzichte van 2021 nagenoeg gelijk gebleven en loopt in volume nog wel 10% achter ten opzichte van recordjaar 2019. De uitvoer van aardappelvlokken en aardappelmeel bereikte wel elk een nieuw record. In totaal is de export van aardappelproducten €10 miljard waard. Iets minder dan in 2019. Mogelijk door seizoensinvloeden, maar het kan ook dat verwerkers goedkoper in de markt zijn gaan zitten om exportkansen te veroveren.

Tafelaardappelexport stabiel
Direct nadat corona zijn intrede deed in de wereld nam de afzet van tafelaardappelen toe. Niet alleen in Nederland, maar overal in Europa was dit zichtbaar. Consumenten dineerden nauwelijks buitenshuis en lette scherper op wat ze kochten. Zowel qua voedingswaarde als prijs. Verpakkers zette wel vraagtekens bij die afzetgroei en de houdbaarheid ervan. Kijkend naar de cijfers over 2021 dan is het geëxporteerd volume ongeveer gelijk gebleven met het jaar ervoor (12 miljoen ton). Daarmee ligt het nog wel 5% onder het volume in 2019. Overigens laat dit segment over de laatste 5 jaar wel groei zien.

Opvallend is de export van pootaardappelen. Die daalde in 2021 mondiaal met 7% tot 1,6 miljoen ton (2020: 1,7 miljoen ton). Kijk je naar de importcijfers – die altijd lager liggen dan exportcijfers – dan is deze daling nog groter. Een kleiner volume is het gevolg van wereldwijd minder aardappelareaal of een groter aandeel farm saved seed (FSS).

Duur transport en verpakking
Aardappelverwerkers krijgen geen ademruimte nu de volgende crisis zich aandient: de oorlog in Oekraïne. De vraag naar bevroren frites, aardappelvlokken en meel mogen dan zijn aangetrokken er zijn nog genoeg hindernissen. Aan de ene zijde op logistiek vlak. Containertransport bevindt zich ondanks recente prijsdalingen nog steeds op zeer hoge prijsniveaus. Een 40 voets container kost bijna driekwart meer dan een jaar geleden, volgens de World Container Index. Tel daarbij op de hoge brandstofprijzen. Ook de verpakkingskosten zijn nog steeds fors. In vergelijking tot een jaar eerder ligt het prijsniveau 35% hoger, zo toont de Global Packaging Category Index.

De producenten van aardappelproducten worden geraakt door de hoge energieprijzen. Het snijden van frites, bakken van chips of drogen van aardappelvlokken is nu eenmaal een energieverslindend proces. Dit ondanks de inzet van bedrijven om steeds meer groene energie aan te wenden en energiezuiniger te worden. Ook de beschikbaarheid en prijs van zonnebloemen- en koolzaadolie voor het frituren is een heikel punt. De markt voor plantaardige oliën blijft dit jaar op een hoog niveau en ook in 2023 worden de gevolgen gemerkt. Een fors kleinere oogst van zonnebloemzaad in Oekraïne is een recente aanleiding, maar al veel langer bevindt deze markt zich in een rally.

Aardappelindustrie is afwachtend
Met bovenstaande gegevens in het achterhoofd moeten onder andere fritesproducenten de vraag stellen: Wat moet een ton diepvriesfrites kosten op de wereldmarkt in Q2, Q3 or Q4? Dat antwoord is in deze roerige tijden lastig te vinden. Het zorgt voor onzekerheid en afwachtendheid, zoals ook in het huidig koopgedrag van aardappelen zichtbaar is. Die zijn een sluitpost geworden op de rekening.

De vraag naar aardappelproducten vertoont wereldwijd (nog) geen breukjes. Prijsstijgingen moeten onherroepelijk worden doorberekend in de prijs van het eindproduct. Slikt de afnemer en uiteindelijk de consument dat? De Nederlandse frituurbranche luidt wel de noodklok. In de praktijk wordt een bakje patat enkele tientallen centen duurder. Een consument betaalt die – hooguit met wat gemor. Wereldwijd ligt dit mogelijk anders in landen waar het bestedingsniveau zich op een lager niveau bevindt.

Russische markt valt weg
Waar de gehele aardappelindustrie ook mee te maken heeft, is vraaguitval in hoofdzakelijk Rusland, Oekraïne en buurlanden als Belarus. Rusland teert nu nog op gehamsterde voorraden, maar die raken op. Het land is verre van zelfvoorzienend, maar ziet ook belangrijke afnemers als McDonald's wegtrekken. Valt de Russische fritesimport – zo'n 100.000 ton op jaarbasis – helemaal weg, dan wordt de wereldmarkt herschapen. Voor producenten die veel leveren naar deze landen is dat problematisch. Bronnen in de sector zeggen dat dit grote impact heeft op de productielocaties in Polen van Farm Frites/Aviko en McCain. Een onbekend volume gaat jaarlijks naar Rusland.

Tegelijk daalt het Europees aardappelareaal dit seizoen. In theorie betekent dat minder aardappelproductie, waarmee een kleinere afzet kan worden gecompenseerd. Het zorgt er in ieder geval voor dat nieuwbouw- of uitbreidingsplannen van verwerkers tijdelijk in de ijskast worden gezet.

Gevolgen voor de aardappelteler
Wat betekent dit voor de aardappelteler in Nederland en België? Verwerkers zijn bewust op de achtergrond gebleven in de laatste fase van het contracteren dit voorjaar. In hoeverre dit areaal kost in de EU-4 wordt met enkele weken duidelijk. Veel markten, voor onder andere frites, blijven vraagmarkten. Denk aan een jaarlijks toenemende vraag in de VS en Zuid-Amerika onder andere. Daarmee kan de fritesindustrie in Europa op hoge toeren blijven draaien, waarbij de grootste uitdaging kostenmanagement blijft.