Verwerkers kopen maar weinig aardappelen bij

De DCA PAT-Index (Platform Aardappel Transacties) is sinds november 2018 operationeel. De Nederlandse aardappelverwerkers, die aangesloten zijn bij brancheorganisatie Vavi, zijn verplicht alle transacties vanaf 50 ton elektronisch te melden aan BO Akkerbouw. Dagelijks wordt de PAT-Index berekend door DCA en gepubliceerd op Boerenbusiness.nl. Iedere partij aardappelen boven de 50 ton en gekocht in de voorbije zeven dagen wordt meegenomen.

Gewogen gemiddelde
De PAT-Index is een gewogen gemiddelde waarbij ook naar de sortering en het volume wordt gekeken. Ook wordt gekeken naar het ras. De gerapporteerde aardappelen moeten binnen één maand geleverd worden. Wordt later geleverd, dan wordt €15 per ton per week in mindering gebracht in het kader van bewaarkosten.

Kijken we naar de resultaten van de PAT-Index dan komen er voor dit jaar 23 contracten naar voren (peildatum 24 januari). Vooral in de tweede helft van januari zijn er transacties gemeld. Vijftien in totaal, tegenover acht in de eerste periode van januari. Daarmee komt de PAT-Index op €17,41 per 100 kilo te staan.

Ruim 6.000 ton gekocht
Wat opvalt is het relatief kleine totale volume dat is aangemeld door de deelnemende partijen. In totaal gaat het om 6.175 ton aardappelen. De meeste transacties zijn voor levering direct. Een deel voor levering in april en mei. Wat eveneens opvalt is dat het meestal om relatief kleine volumes gaat tussen de 80 en 200 ton. Er zijn enkele uitschieters van 800 en 1.000 ton te vinden. Nagenoeg alle transacties zijn aardappelen geteeld op klei/lössgrond. Slechts één transactie komt van aardappelen die op zand zijn geteeld.

Over de laatste vijf jaar werd door de Nederlandse fabrieken gemiddeld 320.720 ton verwerkt in januari. Dat is een dikke 10.000 ton per dag. In het verwerkingscijfer zitten ook de aardappelen afkomstig van import. Dat was over de laatste vijf jaar 95.680 ton en daarmee komt het aandeel Nederlandse aardappelen op 225.040 ton. Het totale volume dat op de PAT-Index wordt ingebracht komt daarmee op 2,7% van het totaal verwerkte volume van Nederlandse aardappelen.

Cijfers in lijn meer eerdere jaren
Wijken deze cijfers af van de voorgaande jaren? Wanneer we kijken naar de resultaten van de PAT-Index dan is dit niet te concluderen. Ook een jaar geleden werden exact 23 contracten aangemeld in de eerste 24 dagen van het jaar (5.585 ton). In 2020 was dit volume met 44 contracten iets groter. Goed voor 8.885 ton. Dat is meer dan in het huidige jaar, maar nog altijd relatief weinig op het totaal van 225.000 ton.

Brengen de aardappelverwerkers alle transacties in van formaat, dan moeten we concluderen dat de vrije posities bijzonder klein zijn. Deze worden dan ingevuld met aardappelen uit het buitenland of bijvoorbeeld afkomstig uit pools. Kijken we naar de volumegrootte per contract dan is het logisch dat het veelal om de zogeheten 'meeleverkilo's' gaat die worden verkocht op dagprijs wanneer de contractaardappelen worden opgehaald. Uitschieters van 800 of 1.000 ton zijn waarschijnlijk vrije transacties.

Hoe groot de dekking van de fabrieken is met vastprijscontracten is het geheim van de smid. In Nederland lag de gemiddelde hectareopbrengst in 2021 op 45 ton. De meeste verwerkers hanteren een maximaal vast te leggen volume van 40 tot 50 ton per hectare, afhankelijk van het ras en de mogelijkheid tot beregenen. Ook wordt soms met tonnencontracten gewerkt. Juist afgelopen seizoen (2021-22) werden soms minder tonnen per hectare contractueel vastgelegd vanwege de onzekere situatie destijds. Je zou dus meer aankopen verwachten.

Taak voor telers
"Kritiek op noteringen is van alle tijden", zegt André Hoogendijk, directeur van BO Akkerbouw en voorzitter van PotatoNL "Als de markt in beweging komt neemt die kritiek toe. Wanneer de markt omhoog gaat, hebben telers commentaar dat dat niet in de notering te zien is. Als de markt dalend is, komen dezelfde opmerkingen van de industrie. Een reële weergave valt en staat bij de inbreng van transacties. Voor de PAT-Index zijn de aangesloten verwerkers de plicht aangegaan hun transacties bij BO Akkerbouw te melden. Als een koper of verkoper vermoedt dat een transactie niet in de PAT-Index voorkomt, of dat het niet klopt, moet dat bij ons gemeld worden. Pas als dat gebeurt, kunnen we onderzoeken of er inderdaad iets niet in de haak is."

Hoogendijk vervolgt: "In de PAT-Index komt de inbreng van de verwerkende industrie naar voren. Daar heeft de teler weinig invloed op. Bij de PotatoNL-notering wordt de inbreng van telers wel meegenomen. In de praktijk zien we dat daar weinig gebruik van wordt gemaakt. Telers zijn erg terughoudend met het melden van transacties. Hoe meer transacties worden gemeld, hoe sterker de notering wordt. Daar ligt nog een taak voor de telers. In een ideale wereld zou, als het verkoopcontract voor vrije aardappelen is getekend, de teler gelijk een kopie naar PotatoNL sturen. Dat komt de notering en daarmee de transparantie van de markt alleen maar ten goede."

Voormalig PotatoNL-voorzitter Mark Brantjes concludeerde eerder in een interview met Boerenbusiness iets soortgelijks: "Telers doen zichzelf tekort. Als de schuur leeg is lijkt het of de urgentie is verdwenen. Ze willen de buurman liever niet laten weten wat er is betaald."

Aardappelen via tussenhandel
Afgaand op de PAT-Index kunnen we dus concluderen dat een kleine 3% vrij wordt ingekocht onder Nederlandse telers. Dat klopt niet. De niet gemeten 'aardappelstroom' richting de fabrieken komt van de tussenhandel. Transacties tussen verwerker en handelaar (zowel in binnen- als buitenland) worden niet gemeld in de PAT-Index. Het is gissen naar de totale omvang van dit volume, maar met de verwerkingscijfers en de PAT-Index in het achterhoofd moet dit significant zijn.

De brancheorganisatie voor aardappelverwerkers (Vavi) is ook gevraagd naar een reactie. Vanwege een bestuurswisseling was het voor haar niet mogelijk om op dit moment commentaar te leveren.

Dit artikel is een coproductie van Jurphaas Lugtenburg en Niels van der Boom.