Verschuivingen zichtbaar in Poolse aardappelteelt

Voorgaand seizoen was in Polen – net als in Nederland – nauwelijks sprake van een winter. Het huidig seizoen kende een aanmerkelijk betere startpositie. Het kwik tikte zelfs even -20 graden aan. Dat is het 'oude normaal' waar de Polen gewend aan zijn. De uitgangspositie was aan de start van dit voorjaar dan ook beter. Het voorjaar is vooralsnog ongeveer gelijk aan dat van Nederland verlopen. Aanhoudend koud weer en 's nachts soms pittige nachtvorst. Daarbij zijn de verschillen in het land soms wel groot.

Kwart te poten
Eind april en begin mei viel ook voor het eerst dit voorjaar regen van betekenis. In het zuidwesten zo'n 60 millimeter, waardoor de werkzaamheden abrupt stil kwamen te vallen. In het noorden viel het mee met de neerslag, maar daar moest nog meer worden gepoot. Insiders schatten dat aan het begin van deze week nog ongeveer een kwart van alle aardappelen moest worden gepoot. Dat is later dan in de voorgaande 2 jaren, maar niet heel extreem. Zo werd ook in 2018 nog vrij laat gepoot. Het zijn vooral de grote bedrijven die nu nog rijden. In Noord-Polen moet nog flink wat pootgoed de grond in. Telers hebben gewacht vanwege het koude weer. In het zuidoosten zijn het vooral fritesaardappelen die nog de grond in moeten.

Gewassen die al een maand terug zijn gepoot doen overigens weinig door het koude weer. Dat is vooral voor de vroege aardappelen een probleem. Rond Poznan – waar de primeurteelt plaatsvindt – is sprake van vorstschade die de oogst achteruit zet. Elders in het land valt de schade mee. Voor de pootgoedteelt is er vrees dat de gewassen zich niet voldoende kunnen ontwikkelen voor de eerste luizenvlucht wordt gesignaleerd.

Areaal daalt licht
Naar schatting van insiders daalt het totale areaal dit seizoen enkele procenten. Afgelopen seizoen zochten veel telers hun heil in de tafelaardappelen, maar zij komen nu bedrogen uit. De marktprijzen zijn al heel het seizoen slecht. Hogere prijzen voor tarwe, maïs en koolzaad hebben telers niet massaal doen besluiten om te switchen in het bouwplan. Mogelijk dat dit voorjaar iets meer maïs wordt gezaaid.

Afgelopen jaar bedroeg het totaal aardappelareaal 328.000 hectare. Een stijging van 6% ten opzichte van 2019. Voor dit jaar houdt het Poolse landbouwinstituut IERiGŻ-PIB rekening met een totaal areaal van 310.000 hectare. Dat betekent een daling van 5,4%. Zoals gezegd moet deze daling vooral bij de tafelaardappelen vandaan komen. Bij fritesaardappelen is er een kleine daling en het areaal chipsaardappelen is stabiel tot licht stijgend.

In het zuidwesten heeft verwerker McCain – die daar de dominante speler is – telers niet aangemoedigd om minder te contracteren. Farm Frites/Aviko heeft dat in Noord-Polen wel gedaan, zo zeggen insiders. Ook de Poolse fritesproducent Fritar uit Krakau mindert dit seizoen licht. Dat is niet zo vreemd, want telers hebben minder vertrouwen in de afnemer. Afgelopen zomer werden ze onaangenaam verrast toen het bedrijf in de vaste prijscontracten het vastgelegde volume ineens halveerde. De fabriek heeft iedereen wel afgerekend, maar het vertrouwen heeft averij opgelopen.

Problemen bij Intersnack
Bij de Poolse aardappelverwerker en chipsproducent Intersnack zijn er eveneens problemen, weten insiders. Na de oogst kregen telers te horen dat het bedrijf zijn verplichtingen mogelijk niet na kon komen vanwege de financiële positie. Telers vermoeden dat dit te maken heeft met het verliezen van een grote klant. Het zorgde ervoor dat de gecontracteerde chipsaardappelen maanden na de afgesproken leverdatum nog in bewaring lagen. Het ontbreekt bij telers daarom aan vertrouwen om verder te telen dit seizoen.

Chipsaardappeltelers hebben mogelijk een alternatief gevonden bij Pepsico's Frito-Lay. Dit wereldconcern – en producent van de bekende Lay's, Walkers en Cheetos chips – gaat naar verluidt in het zuidoosten van het land een nieuwe fabriek bouwen. Daar heeft het al een fabriek staan. Voor 2022 zoekt het bedrijf daarom areaal. De nieuwe lijnen moeten naar verluidt in 2023 draaien, al is daar officieel nog niets over bekend gemaakt. Ondanks de perikelen verwachten Insiders dat het chipsareaal gelijk blijft en fritesaardappeltelers – ontevreden met het rendement van de contractaardappelen de laatste jaren – eerder overstappen naar chips.

Corona situatie verbetert
De afzet van chips en aardappelsnacks heeft de coronapandemie goed doorstaan. De afzet van frites verloopt uiteraard een stuk moeizamer als gevolg van de horecasluiting en lockdowns. Dit voorjaar krabbelt Polen weer op dankzij adequaat handelen. Vorig najaar liep het aantal besmettingen juist explosief op. Inmiddels is een kwart van de bevolking minimaal 1 keer gevaccineerd, waarmee het de goede kant op gaat.

Ook de tafelaardappelmarkt is in beweging. Dat is niet nieuw maar een continu proces in Polen. De bevolking trekt van het platteland naar de steden en door modernisering verandert het consumptiepatroon. Dit betekent minder eigen teelt en vaker shoppen in de supermarkt, waar louter gewassen tafelaardappelen worden verkocht. Afnemers vragen andere productspecificaties en veel traditionele telers kunnen hier niet mee overweg.

Geen mogelijkheid te investeren in bewaring
Het zijn de grote professionele teeltbedrijven die in deze markt blijven staan. De (lange) bewaring blijft daarbij wel een issue. De teelt hebben akkerbouwers vaak goed in de vingers, maar om jaarrond kwaliteit te leveren is een uitdaging. Zo komt het dat nu aardappelen uit Duitsland worden geïmporteerd en nieuwe oogst uit onder andere Spanje. Het prijsniveau van afgelopen en dit seizoen bieden ook geen mogelijkheid om in bewaring te investeren.

Niet alleen de Poolse aardappelteelt, maar de hele agrarische sector verandert. Zo is er veel aandacht voor de Europese Farm to Fork-strategie. In de komende 7 jaar wordt meer geld in de sector geïnvesteerd dan ooit tevoren, zo wordt het gebracht. Dit moet bedrijven verder moderniseren en vooral in duurzaamheid, en ook in biologisch telen, stappen laten zetten. De doelen zijn daarbij vergelijkbaar met die in Nederland. Aardappeltelers hebben waarschijnlijk andere dingen aan hun hoofd. 3 droge seizoenen hebben flink ingehakt op de balans. De aandacht gaat daarom uit naar beregening. Niet alleen met het haspel maar steeds vaker ook met pivots of druppelirrigatie, waar op grote schaal mee wordt gewerkt.