'Coronacrisis houdt de sector een spiegel voor'

Nedato is zowel in de tafel- als fritesaardappelsector actief. Hoe heeft de coronacrisis deze takken beïnvloedt?
"Nedato kent 4 grote afzetkanalen: vers verpakte aardappelen voor retail, grillaardappelen voor restaurants, de export van verse aardappelen en de afzet van fritesaardappelen naar de aardappelverwerkende industrie. De afzet naar de supermarkten en de exportbestemmingen ging direct fors omhoog, maar de afzet van frites- en grillaardappelen viel daarentegen sterk terug."

Hoe zijn jullie met deze plotselinge verandering omgegaan?
"Direct na de eerste Nederlandse besmetting (op 27 februari) merkten we dat alles anders werd. Naast de bedrijfsvoering, zijn we scherp op 2 zaken gaan sturen: zorgen dat het bedrijf niet in gevaar komt en op het zo snel mogelijk reageren op de instortende markt. Dit had een hele grote impact op alle medewerkers en uiteraard ook op de telers. Onze belangrijkste verantwoordelijkheid is om de gevolgen voor aangesloten telers zoveel mogelijk te beperken. Dit betekent dat aardappelen, waar dat mogelijk is, verkocht zijn. Exportkansen zijn benut en we hebben flink onderhandeld met afnemers over het afronden van gedane zaken. Continu hebben we telers intensief op de hoogte gehouden, want we willen als coöperatie transparant zijn. Zo zijn er tussen maart en juni 10 brieven verstuurd om uitleg te geven over wat we deden en waarom. Helaas hebben we niet kunnen voorkomen dat veel aardappelen in het voer zijn beland. Product dat met veel moeite in een natte herfst is gerooid. De impact die dat op telers heeft, is lastig te beschrijven."

Dat was de afwikkeling van oogst 2019. Welke maatregelen heeft Nedato genomen voor het huidig oogstjaar?
"De timing van het virus kon eigenlijk niet slechter. Begin maart was het pootgoed verkocht en afgeleverd, waardoor bijsturen onmogelijk was. Nedato heeft het Flex Systeem, waarbij aardappeltelers kunnen kiezen uit 5 prijsvormingssystemen: vastprijscontract, 2 pools, het klikcontract en de dagprijs. Voor 1 april moet een keuze zijn gemaakt. Dit proces was begin maart nog in volle gang. Dit had ertoe kunnen leiden dat 'laatbeslissers' meer volume via een vastprijscontract af gingen zetten."

"Om gelijkheid tussen telers te waarborgen, zijn 2 regels vastgesteld om zo het keuzeproces af te ronden: meer contracteren op een vaste prijs dan het gebruikelijke volume was niet mogelijk en de afspraak werd gemaakt dat een collectieve korting zou volgen in een situatie waarbij Nedato niet alle vaste prijzen af kon dekken met verkopen. Al in maart konden we inschatten dat de verwerkende industrie het roer voor seizoen 2020/2021 ging omgooien. We hebben daarom direct een mogelijke volumekorting van 50% gecommuniceerd. Het alternatief was stoppen met contracteren, waarmee een groot aantal vaste telers de mogelijkheid werd ontnomen om voor vastprijscontracten te kiezen."

Nu blijkt dat zo'n korting inderdaad moet worden doorgevoerd. Hoe reageren de telers?
"De reacties van de telers zijn divers en afhankelijk van of je een Nedato-teler bent of niet. De leden waren op de hoogte van de besluitvorming, al blijft de teleurstelling groot. Voor niet-leden en andere outsiders was het de aanleiding om kritische opmerkingen te maken. Dat is begrijpelijk als je de achtergronden niet kent. De telers met vastprijscontracten worden uiteindelijk 40% gekort op het volume dat zij hebben vastgelegd. Deze aardappelen worden (in verhouding) verdeeld tussen een pool zonder voorverkoop en/of leveren op dagprijs. Dit is afhankelijk van de voorkeur van de teler en de eerder gemaakte keuzes in het Flex Systeem. Aan de afspraken met tafelaardappeltelers verandert niets. De exacte financiële consequenties van de maatregel zijn nog niet in te schatten. Het verschil tussen de contractprijs en dagprijs is nu enorm. Er is een kans dat dit kleiner wordt, maar dat moet nog wel gebeuren."

Wat verwachten jullie van het nieuwe afzetseizoen. Merken jullie dat de fritesafzet toeneemt?
"Er zijn op dit moment meer vragen dan antwoorden: over het virus, de economie en het gedrag van consumenten. De afzet van tafelaardappelen ziet nog steeds een plus, maar voor fritesaardappelen is het moeilijker. Er zijn meerdere scenario's te bedenken, maar we kunnen niet voorspellen welke het wordt. Een positief scenario is het scenario met meer afzet in alternatieve kanalen, een ondergemiddelde oogst in Noordwest-Europa en een aantrekkende fritesconsumptie in Europa en daarbuiten. Met een volle capaciteitsbenutting bij verwerkers kan de prijsvorming na Kerst aantrekken, maar dan moet wel álles meezitten."

Duiken telers, gezien deze scenarioschets, komend seizoen niet massaal op tafelaardappelen?
"In dit marktsegment zagen we een aantal jaren een krimp van 5% tot 6%. Er is nu stabiliteit, maar de toekomst is onzeker. De consument heeft de tafelaardappelen herontdekt, maar blijft dat zo? Het komend jaar blijft de retail op aardappelen inzetten. Ook met nieuwe concepten. Van het Nederlandse consumptieareaal bestaat circa 20% uit tafelaardappelen (15.000 hectare), bestemd voor de binnenlandse consumptie en export. Afgelopen seizoen was Oost-Europa goed aan de markt. Vooral Polen lijkt dit jaar goed voorzien."

"Komen er kansen, dan liggen die na januari. We zien gestage groei in het Midden-Oosten en in Afrika. Ook voor opgezakte fritesaardappelen. We hebben daar een pool voor veranderd in de frites-exportpool, met dubbeldoelrassen als Lady Anna, Victoria en Melody. Als de teler voor dit segment kiest, dan moet dat volgens ons altijd met goede afspraken over de afzet gebeuren. Op de bonnefooi telen is zeer risicovol. Nedato wijzigt het tafelaardappelareaal komend seizoen niet."

De impact strekt verder dan 2021. Hoe zien jullie deze toekomst voor je en welke gevolgen heeft dit voor afspraken met telers?
"Zoals eerder gezegd kunnen we de komende maanden niet voorspellen, laat staan een jaar vooruit kijken. Het is een moment om de fritessector kritisch te bekijken. Dit was al een zieke sector voor de corona. Toename van schaalgrootte bij telers had moeten leiden tot synergievoordeel. Het voordeel is uiteindelijk volledig in de keten verdwenen en niet bij telers gebleven, terwijl de sector bloeit en al 20 jaar gestaag groeit. Dat vind ik niet gezond. In zo'n keten moet elke speler een eerlijke beloning krijgen voor de waarde die hij toevoegt. Met het huidig systeem lukt dat niet. Het coronavirus zorgt voor blijvende veranderingen. Het schokeffect kan uiteindelijk positief werken om de sector in de spiegel te laten kijken. Uit de crisis komt een betere toekomst waarin de sector hopelijk bewuster met risico's omgaat, betere afspraken maakt en de beloningen beter verdeeld."

"Als solide en ervaren serviceverlener denken we met Nedato, dankzij de financieel sterke positie, hier een rol in te kunnen blijven vervullen. Voor jaarrond goede kwaliteit aardappelen, die rondom de fabrieken worden verbouwd, blijft toekomst. Wel denken we dat het areaal in Noordwest-Europa afneemt en het aandeel vastprijscontracten niet toeneemt. Een areaaldaling van 5% is vereist om de stijging van dit jaar te nivelleren. Een reductie van 10% is misschien vereist om de markt gezond te maken. Het aandeel vrije aardappelen groeit, maar hierover moeten wel ketenafspraken worden gemaakt."