De markt reguleren: waarom het nooit lukt(e)

Het willen reguleren van de markt is een wens die in jaren met extreem lage prijzen altijd op tafel komt. In het recente verleden gebeurde dat meermaals voor consumptieaardappelen en uien. Uiteindelijk heeft geen enkel initiatief het gered. Daarvoor zijn verschillende oorzaken aan te dragen. In 2018 hebben we de historie al eens op een rijtje gezet. De coronacrisis is een unieke situatie. Vraagt dit om een unieke oplossing? We lichten de ideeën door.

Wat is het plan?
De consumptieaardappelmarkt bevindt zich in een ongekende situatie. Niet aan de productie, maar aan de afzetkant hapert het door de coronacrisis. Verwerkers van fritesaardappelen hebben nu geen behoefte aan vrije aardappelen, wat een desastreus effect heeft op de prijzen. Nieuwe aardappelen verdwijnen direct naar de koeien. Enkele aardappeltelers, gesteund door LTO Akkerbouw, NAV en de Producenten Organisatie Consumptieaardappelen (POC), bekijken het plan om 25% van de vrije aardappelen uit de markt te nemen. Contractaardappelen blijven ongemoeid. Het plan moet in heel West-Europa worden uitgevoerd.

Zijn er zoveel vrije aardappelen?
In 2019 deed Boerenbusiness onderzoek naar het verkoopgedrag van aardappeltelers. In 2012 gebeurde dat ook al eens. Van de ondervraagde telers uit Nederland en België gaf 55% aan zijn product op een vastprijscontract af te zetten. Overkilo's worden bij deze telers, in bijna de helft van de gevallen, meegeleverd op dagprijs. 30% verkoopt deze vrij. Zo'n 15% zet ze in een pool af.

In België wordt iets minder met vastprijscontracten gewerkt. Het is lastig om exact te zeggen hoeveel vrije aardappelen er zijn. Vaak hebben partijen wel een afnemer, maar nog geen prijs. Telers betitelen dit als vrije kilo's. In Nederland wordt het aandeel vrij op 10% tot 15% geschat. Vooral de laatste jaren hebben verwerkers hun dekking via contracten verder uitgebreid. In België en Frankrijk ligt dit percentage lager. Inclusief de overkilo's is mogelijk een significant volume bijeen te brengen, al wordt dat spannend.

Wat gaat er met deze aardappelen gebeuren?
Het idee is om de aardappelen richting de veevoederindustrie af te zetten, die ook de hoofdafnemer was van aardappelen die in aanmerking kwamen voor de compensatieregeling. Avebe gaf eerder duidelijk aan geen belang te hebben in het verwerken van fritesaardappelen. Het afzetten van aardappelen voor de biogasproductie wordt gezien als voedselverspilling en is daarmee onwenselijk.

Heeft het kans van slagen?
Ervaringen uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst, maar kijkend naar eerdere initiatieven, kan je niet anders dan grote vraagtekens plaatsen. Voor consumptieaardappelen is in 2009 een plan opgestart (Stichting Poolfonds Aardappelen). In België en Frankrijk probeerde 3 belangenbehartigers het in 2018 opnieuw, met een meer structureel plan voor overschotten in Europa. Toen de sector 12 weken later met een groot tekort kampte, verdween het plan in de kast, ondanks financiering vanuit het Ontwikkelingsfonds voor het Platteland. De financiering is een heikel punt, waar ook nu nog geen duidelijkheid over is. Het verleden leert dat de markt snel kan veranderen, waarmee ideeën achterhaald raken.

Is dit plan anders?
De uitgangssituatie is uniek. Niet alleen vanwege de beweegreden, maar ook omdat dit plan al voor de hoofdoogst wordt aangekondigd. De financiële schade is nu niet in te schatten. De vraag is hoeveel telers bereid zijn om zich nu te committeren voordat überhaupt 1 aardappel is gerooid. Er is geen beeld over de definitieve opbrengst, kwaliteit en het rooiseizoen kan de situatie eveneens een andere wending geven.

Hoe gaat het verder?
De betrokken belangenbehartigers en andere partijen (Brancheorganisatie Akkerbouw) inventariseren op dit moment de aardappelmarkt. Ook wordt de mening van telers gepolst. Er moet op korte termijn meer duidelijk worden over de (financiële) afhandeling om de haalbaarheid beter in te kunnen schatten. Wat kost het de teler? Wat levert het op? Zelfs bij een gunstige regeling is het de vraag of telers bereidwillig zijn om aan te sluiten.