Vrijdag 3 juli maakte keuringsdienst NAK bekend dit jaar geen nacontroles op pootgoed uit te voeren. Een gebrek aan voldoende PCR-testmateriaal ligt hieraan ten grondslag. De aardappelsector reageert geschokt. NAK-directeur Eric Casteleijn vertelt dat de beslissing met pijn in het hart is genomen. “Simpele oplossing voor dit complexe probleem zijn er helaas niet.”
Een extreem hoog verlagingspercentage van 37% afgelopen najaar, zeer hoge luizendruk, veel primaire virusaantasting en het gemis van de betrouwbare loofdoder Reglone. De integrale ontheffing op de nacontrole van pootaardappelen had niet op een slechter moment kunnen komen. Gevreesd wordt voor de Nederlandse pootgoedexport. Toch kon keuringsdienst NAK niet anders dan dit besluit nemen, zo legt directeur Eric Casteleijn uit.
Sectoraal besluit
Casteleijn benadrukt dat dit geen solobesluit van de keuringsdienst is geweest. "In de adviesraad is uitvoerig over de kwestie gesproken. Hierin zijn telers, kwekers, handelshuizen maar ook gebruikers – de fritesaardappelsector – vertegenwoordigd. Ook LTO, de NAO, Vavi en Plantum zijn betrokken bij de NAK. Het was een pittige discussie, maar uiteindelijk volgde dit gezamenlijke besluit. Alle sectoronderdelen hebben meegesproken en hun mening gegeven."
Om een virus of bacterie te vinden maakt de NAK gebruik van PCR materiaal. Dit staat voor Polymerase Chain Reaction (polymerase kettingreactie). Zo'n 5 jaar geleden stapte het over van de ELISA-methode op de PCR-technologie. Die is betrouwbaarder, uitgebreider en vooral goedkoper. Het benodigd materiaal hiervoor is afkomstig uit de Verenigde Staten. "We zagen dit begin 2020 al aankomen en hebben in februari direct ruime bestellingen geplaatst", vertelt Casteleijn uit.
"Het probleem is dat landen een zogenaamde 'ijzeren voorraad' hanteren. Het testmateriaal, dat ook voor coronatests wordt toegepast, mag het land niet verlaten. Tot op heden is daarom niets geleverd. We zijn nog steeds in gesprek met alternatieve leveranciers die – oneerbiedig gezegd – 'namaakspul' kunnen leveren. De betrouwbaarheid daarvan is onbekend, net als de leveringszekerheid. Er is zelf zo'n run op PCR-materiaal en laboratoriumcapaciteit dat het ministerie van Volksgezondheid zelfs heeft gevraagd of zij het complete NAK laboratorium konden huren."
Wel vrijwillig onderzoek
Het laboratorium van de NAK in Emmeloord voert op jaarbasis zo'n 30.000 tests uit. Terugvallen op de oude ELISA-methode is dan ook geen optie, aldus de directeur: "Je hebt er kasruimte voor nodig en testapparatuur. Die hebben we niet meer. We hebben nog een klein beetje voorraad. Die wordt ingezet voor vrijwillige tests bij het hoogwaardig materiaal, waarvan telers zeker willen zijn dat het schoon is. Het gaat om de PB-klasse of S-klasse. Bijvoorbeeld een erwiniatoets, die altijd al vrijwillig was."
Vanuit de sector wordt geopperd om alleen de S-klasse te testen. Ook dit is geen optie, want een derde van het Nederlands pootgoedareaal bestaat uit de klasse-S. Daar heeft de keuringsdienst geen materiaal voor. Casteleijn: "Een flink deel van deze S'en gaat als klasse E of A de grens over. Er blijft slechts een klein gedeelte binnen ons land. Een veldkeuring is volgens de EU-wetgeving voldoende. Sommige landen – zoals Schotland – kennen geen nacontrole. De NAK-norm is strenger dan vereist." Ook andere landen hebben problemen met een hoge virusdruk dit seizoen, weet de NAK-man.
Gevolgen toekomst
Daarmee wil Casteleijn niet zeggen dat het wel meevalt. "De zorgen voor de exportpositie en onze goede naam zijn terecht. De kans is dat dit nog jaren na-ijlt in de sector. Voor de opbouw van uitgangsmateriaal is het een grote domper, met versnelde klasse verlaging volgend seizoen tot mogelijk gevolg. Het is aan de telers om kwaliteit te leveren. Er bovenop zitten met selecteren en op tijd de loofdoding uitvoeren. Ondanks de ontheffing keuren de keurmeesters gewoon door."
Noodscenario
Ondertussen blijft de NAK proberen om testmateriaal te bemachtigen, ook voor volgend jaar. Dat valt niet altijd mee, omdat uiteindelijk overheden aan het langste eind trekken. Naast PCR-materiaal geldt dit ook voor mondkapjes en handschoenen, waar bovendien schrikbarende prijsstijgingen zijn doorgevoerd. Casteleijn spreekt van wildwest-taferelen. Er is inmiddels 1 Nederlands bedrijf dat PCR-materiaal produceert, maar de betrouwbaarheid hiervan is nog niet bekend. "We willen de sector geen valse zekerheid geven. Daarom uiteindelijk dit zware besluit. Het is een noodscenario, maar we staan met de rug tegen de muur."