Wat doet droogte met Poolse aardappelteelt?

Na een nat, laat en koud voorjaar zette de zomer van 2018 een uitzonderlijk droge periode in. Die houdt inmiddels al 19 maanden aan in het land. 2018 verliep droog, net als 2019. Ook de winter van 2019-2020 is droog en uitzonderlijk warm verlopen. Overdag is het kwik nauwelijks boven 0 geweest. Normaal gesproken wordt de voorraad bodemvocht 's winters aangevuld door sneeuw. Echter, deze winter viel geen vlok sneeuw. De temperatuur bereikte een recordhoogte.

Verschil tussen noord en zuid
Februari verliep, net als in Nederland, relatief onstuimig en nat. Er viel zo'n 75 millimeter regen. In januari en december was dat bij elkaar slechts zo'n 20 millimeter. Wel is er een verschil tussen het noorden en zuiden merkbaar. Het zuidwesten en zuidoosten zijn het droogste, al 2 jaar lang. In het noorden en noordoosten viel meer neerslag.

Profiteren van hoge prijzen
Extreme droogte zorgde voor fors lagere opbrengsten de laatste 2 jaar. Voor de aardappelteelt heeft dit grote gevolgen gehad. Telers met vrij te verkopen producten profiteren van hoge vrije marktprijzen, die in de jaren ervoor juist op een laag niveau lagen. Het aandeel frites- en chipsaardappelen op contract is in Polen fors uitgebreid. Contracttelers hebben de afgelopen 2 jaar vaak niet aan hun leverplicht kunnen voldoen.

Over het Poolse aardappelareaal wordt veel getwist. Het Poolse economische landbouwinstituut IERiGÅ»-PIB zet de oppervlakte voor 2019 op 304.000 hectare. De totale oogst kwam op 6,5 miljoen ton uit. Dat is nog 250.000 ton lager dan in 2018. Polen is dan ook al sinds de start van het nieuwe afzetseizoen aan de markt voor onder andere aardappelen.

Is areaalstijging realistisch?
Het IERiGÅ» verwacht dat het areaal dit jaar kan toenemen tot 310.000 hectare. Bij een gemiddelde oogst levert dat 8,6 miljoen ton aardappelen op. Vooral de industrieën (frites en chips) moeten grote volumes  importeren. Het IERiGÅ» verwacht dat de aardappelimport vanuit het westen dit jaar de 300.000 ton overstijgt. Hoge vrije marktprijzen moedigen telers aan uit te breiden. Insiders denken dat het areaal stabiel blijft. Daar hebben ze een aantal argumenten voor.

Er zijn 3 belangrijke factoren die meespelen dit seizoen: de contractvoorwaarden, het uitgangsmateriaal en het klimaat. Ook in Polen mag chloorprofam (CIPC) komend seizoen niet langer worden toegepast. CIPC deed zijn intrede toen de westerse aardappelverwerkers naar het land kwamen. Inmiddels is er dus 25 jaar gegast in het land. Ervaring met alternatieven als 1,4 Sight en Biox-M zijn er nauwelijks. Zelfs het gebruik van maleïnehydrazide (in Polen verkocht onder merknaam Fazor) is niet wijdverspreid.

Het maakt telers aarzelend of ze contractverplichtingen moeten aangaan. Polen kent geen overkoepelend orgaan, waardoor verwerkers allemaal hun eigen voorwaarden opstellen. Die liegen er niet om, zo blijkt uit navraag door Boerenbusiness. Een annex herinnert telers eraan dat ze volledig verantwoordelijk zijn voor een eventuele MRL-overschrijding. Treedt die toch op, dan volgt een boete én worden alle kosten verhaald wanneer de verwerker aardappelen op de vrije markt moet inkopen.

Prijsstijging niet genoeg
De contractprijzen voor fritesaardappelen zijn met zo'n 10% gestegen. Die van chipsaardappelen nog iets meer. Ondertussen proberen bedrijven als Pepsico Frito-Lay en Intersnack juist hun productie uit te breiden. Volgens insiders hebben verwerkers problemen om het benodigde volume te contracteren en verloopt het proces moeizaam. Dat heeft ook met een flinke prijsstijging voor pootgoed te maken. Fabrieken, met hun meerjarige afspraken, beschikken vaak wel over voldoende uitgangsmateriaal. Dit betekent dat voor vrije telers fors minder beschikbaar is. Is het pootgoed er wel, dan zijn de prijzen zeer hoog.

Ook de Poolse pootgoedteelt, gevestigd langs de Oostzeekust, heeft een zeer hoge luizendruk gekend. Het gevolg daarvan is dat veel klasseverlaging en afkeur hebben plaatsgevonden. Hierdoor is minder uitgangsmateriaal beschikbaar. Ook zijn pootgoedtelers, aangemoedigd door hoge vrijemarktprijzen, meer bovenmaats gaan produceren.

De fritesaardappelteelt bestaat voor zo’n 80% uit Innovator. Van dit ras is een tekort. HZPC moet aardappelen uit Nederland halen en de prijs hiervan ligt hoger. Handelshuizen vrezen een forse toename in het gebruik van Farm Saved Seed (FSS). Dat is de ondermaat van een consumptiepartij, die opnieuw wordt uitgepoot. De professionele telers gebruiken louter gecertificeerd pootgoed. De hoge virusdruk komt waarschijnlijk dit jaar ook in de consumptiegewassen naar voren.

Subsidie voor beregening
Tot slot is er het klimaat. Nu het seizoen lokaal met een neerslagtekort begint is het de vraag of oogst 2020 opnieuw door droogte wordt beïnvloed. De Poolse overheid stelt subsidies beschikbaar voor het investeren in beregening. Hiervoor mag een bedrijf maximaal 300 hectare groot zijn, waardoor de professionele telers vaak afvallen. Het maximale subsidiebedrag bedraagt 100.000 zÅ‚oty, wat omgerekend op €23.000 neerkomt. Telers zijn daar niet van onder de indruk. Bedrijven die mogelijkheden hebben ,investeren desondanks in de teelt. Zowel op het vlak van irrigatie als bewaring. Voor het aanleggen van bronnen is zelfs een wachtlijst.

Inmiddels zijn de eerste primeuraardappelen gepoot. De kans op een vroeg voorjaar heeft druk op de prijzen gezet, die dit seizoen record hoog zijn geweest. In februari werd op de groothandelsmarkten tussen de €28,50 en €35,50 per 100 kilo betaald. Een maand eerder was dat nog tussen de €33 en €40 per 100 kilo. Door de hoge prijzen eten de Polen fors minder aardappelen. Uit Duitsland en Frankrijk worden tafelaardappelen gehaald, omdat in Polen vooral een gebrek aan wasserij-geschikte aardappelen heerst. Vanuit Spanje en Italië wordt een goede beschikbaarheid van vroege aardappelen verwacht wanneer de oogst opraakt.

Import van fritesaardappelen
Voor fritesaardappelen ligt dat anders, zo denken insiders. Poolse fabrieken hebben tot nu toe vooral gedraaid op het gecontracteerde volume. Naar verwachting moeten de verwerkers in West-Europa aardappelen gaan kopen om in de laatste maanden van het seizoen hun lijnen draaiend te houden. Vooral bij McCain in het zuidwesten en Fritar in het zuidoosten is er een tekort aan aardappelen. Niet alleen qua volume, maar ook de onderwatergewichten zijn laag en de lengte mist. Rond de fabriek van Farm Frites in Noord-Polen was de oogst wel beter. In Nederland kunnen we zo ook nog wat gaan merken van het Poolse aardappeltekort.