Negatieve rentes. Gratis geldbeleid. Het zijn termen die de laatste tijd niet weg zijn te slaan van de voorpagina's. De waarschuwing 'dat geld lenen geld kost' bij advertenties voor leningen, geldt tegenwoordig alleen voor agrarische bedrijven, mkb-ondernemers en huishoudens. Grote bedrijven en overheden betalen óf niets om geld te lenen óf krijgen vaak zelfs geld toe om dat te doen.
Op ruwweg de helft van obligaties van bedrijven met een hoge kredietwaardigheid in de eurozone is sprake van negatieve rente. Bij de overheden is dat aandeel nog groter. Voor Duitsland en Nederland geldt dat de rente op leningen met elke looptijd, dat wil zeggen tot en met 30 jaar, negatief is.
Van de 19 eurolanden geldt alleen voor Griekenland, Letland en Litouwen dat de rente op obligaties van alle looptijden hoger is dan 0%. In Zwitserland, het eiland in de eurozone-zee, bedraagt de tienjarige staatsrente zelfs -1,1%. En dan betreft het nominale rentes. In reële termen, dat wil zeggen als we de inflatie er vanaf halen, is het tegenwoordig makkelijker iemand te vinden die zijn/haar elleboog kan likken, dan een obligatie van een kredietwaardige uitgever te vinden met een positieve reële rente.
Wereldvreemde berichten
Voor huishoudens en ondernemers in Nederland zijn die berichten over gratis geld en negatieve rentes wereldvreemde berichten. (In Denemarken overigens niet, daar kun je een hypotheeklening met een negatieve rente afsluiten). Als een ondernemer in de polder een lening aanvraagt bij zijn bank, staat bij goedkeuring vaak een 2 voor de komma bij de rentevergoeding, zo niet een hoger cijfer. Een particulier die een persoonlijke lening afsluit, betaalt zelfs minstens 3,9% of meer. Dat is als hij een eigen huis heeft én een vast contract. Iemand met een huurwoning en een tijdelijk contract, betaalt nog meer.
Wel moet worden opgemerkt dat het concept van zo goed als 0% rente voor die ondernemer en de huishoudens niet onbekend is. Op hun spaarrekening is het al een feit. De kans is bovendien groot dat de spaarrente binnenkort onder de 0% duikt. Behalve dat dit allemaal bizar en absurd is (sinds mensenheugenis geldt de regel dat wie geld leent, daar rente over betáált en niet ontvangt), kan de bovenstaande historische anomalie negatieve economische effecten hebben.
Uitgeven of sparen
Economische groei drijft voor een groot deel op consumptie van huishoudens. Die consumptie kan komen uit het inkomen of doordat huishoudens geld lenen om uit te geven. Elke verdiende euro kan je uitgeven of sparen. Anders gesteld: elke gespaarde euro, is een euro die niet wordt uitgegeven. Toegegeven, in theorie is het zo dat als ik spaar, het geld uiteindelijk via mijn bank terechtkomt bij iemand die het wil uitgeven. Die vlieger gaat tegenwoordig veel minder op dan voorheen.
Enerzijds doordat veel mensen steeds meer spaargeld thuis houden en anderzijds doordat banken het niet allemaal kwijt kunnen aan andere huishoudens of bedrijven. Grote bedrijven financieren zich steeds vaker op de kapitaalmarkt, waar ze gratis kunnen lenen. Kleinere bedrijven krijgen of geen lening of zien er van af vanwege een te hoge rente, door het risico dat de bank inschat.
Aanbod spaargeld groter dan aanbod
Veel huishoudens in het Westen hebben zeer hoge schulden en zijn eerder bezig met oude schulden aflossen dan nieuwe aangaan. Als een econoom gesproken: het aanbod van spaargeld is groter dan de vraag ernaar. De oeroude economische wet, die van vraag en aanbod, zegt dan dat de prijs omlaag gaat. De prijs van het spaargeld is de spaarrente.
En dan is er nog de angst bij sommige huishoudens voor de toekomst. Zij zien de centrale banken nog meer absurde maatregelen nemen, waardoor ze kunnen denken dat er economische onheil op hen afkomt. De Pavlov-reactie is dan om méér te gaan sparen. Dat op zijn beurt kan de economsiche vooruitzichten verslechteren, omdat meer sparen minder consumptie betekent.
Slechtere groeivooruitzichten betekenen onder meer dat de banken de risicopremie opkrikken, die zij rekenen bij de rente op zakelijke kredieten. Logisch, want bij slechtere groeivooruitzichten neemt de kans toe dat een lening oninbaar blijkt te zijn. Iets waardoor bedrijven minder investeren, werkgelegenheid eronder lijdt, huishoudens denken ‘zie je wel, er komt inderdaad onheil op ons af’, enzovoort.
Somber van acties ECB
Zo bekeken, kan het best zo zijn dat een recessie in aantocht is. Niet ondanks nieuwe renteverlagingen van de Europese Centrale Bank en andere maatregelen die het monetaire beleid nog ruimer maken, maar dankzij dat beleid. Veel huishoudens die zich nu geen zorgen maken om de toekomst - en terecht, gelet op de economische groei, werkloosheid en loonstijgingen - kunnen juist somber worden door die acties van de ECB.
Dat de bank eigenlijk niet meer weet wat ze doet, blijkt uit het volgende. Een van de dingen die binnenkort uit de ECB-koker komen, zijn maatregelen die de negatieve bijeffecten moeten compenseren van 0% of negatieve rente op de winstgevendheid van banken. Elke maatregel heeft negatieve bijeffecten die ongetwijfeld ook bij deze compensatie komen bovendrijven. Iets waar de ECB ongetwijfeld nieuwe compenserende maatregelen op neemt enzovoorts.
Stimuleringspakket aankondigen
Een ECB-bestuurder zei onlangs dat de bank een stevig stimuleringspakket moet aankondigen in september. Als het een diepe recessie dreigt, dan valt daar iets voor te zeggen. Maar dat stellen is een paar bruggen te ver. Nee, wat de ECB wil doen, is het beste te vergelijken met brandweerwagens die op uw huis komen afrijden en uw huis genadeloos beginnen nat te spuiten, uit vrees dat uw huis misschien over een jaar of zo in de fik kan komen te staan. De waterschade die dit veroorzaakt, wordt vervolgens gebagatelliseerd.
Concluderend: stop met monetaire waanzin in de eurozone. Omwille van economische groei op de korte, middellange én lange termijn. Niets doen is ook een optie, soms de beste optie zelfs.