ING heeft de spaarrente van 0,03% naar 0,02% verlaagd. ABN Amro zette die stap vorige maand al en het is te verwachten dat de derde bank op korte termijn volgt. Na een pauze lijkt de weg naar 0% dus hervat. De topman van ING sloot niet uit dat de spaarrente voor alle klanten op termijn negatief kan worden.
Alhoewel de werkelijke spaarrente (het verschil tussen de spaarrente en inflatie) al heel lang negatief is, missen veel Nederlanders dat. Dit komt door het feit dat ze lijden onder 'geldillusie'. Dit is het fenomeen dat men naar nominale en niet naar reële grootheden kijkt. Het spaarsaldo is daar een goed voorbeeld van. Doorgaans vergelijkt men het saldo in het begin van het jaar met het saldo aan het einde van het jaar. Als dat iets meer is, is dat geruststellend (zelfs als de koopkracht afgenomen is).
Iedere keer als ik in een presentatie voorreken wat de negatieve 'échte spaarrente' betekent, dan zie ik mensen boos worden. Ze zien dan pas in hoe de spaarvlag er echt bij hangt. De spaarders zouden dat doorhebben als de spaarrente negatief zou worden. Met andere woorden: wanneer er op de rentebijschrijvingsdatum geen geld bij komt, maar van het saldo afgehaald wordt. Dat moment komt nu dicht bij.
Contant geld
Met dat in het achterhoofd en kijkend naar de periode tot en met 2025, is het interessant om na te gaan hoe groot de kans is dat de inflatie in die periode zal stijgen en dat de spaarrente die stijging bij zal benen. Inflatie kan bijvoorbeeld stijgen als alle inwoners van de eurozone het contante geld dat ze in huis hebben, ineens zouden gaan uitgeven. Daardoor zou de vraag veel sneller stijgen dan het aanbod. De zeer lage inflatie, zou dan alles en iedereen verrassen.
Het eerste wat we moeten weten, is om hoeveel geld het überhaupt gaat. Het blijkt dat in de eurozone zo'n €1.200 miljard aan contant geld is. Het bankbiljet van €50 komt overigens het meeste voor en neemt vrijwel de helft van het bedrag voor zijn rekening. De ECB vraagt van tijd tot tijd de inwoners in de eurozone naar of en hoeveel contant geld ze hebben. Uit een recente editie blijkt dat 24% contant geld heeft thuis. In Frankrijk en België komt dat het minst vaak voor (respectievelijk 15% en 19%). In ons land ligt het percentage wat boven het gemiddelde: 29%. Ongeveer 1 op de 3 huishoudens heeft dus contant liggen.
Bij het merendeel (78% in de eurozone en 77% in Nederland) gaat het om minder dan €1.000. Daarnaast meldt 1 op de 10 inwoners thuis meer dan €1.000 te hebben liggen en 2% gaf aan meer dan €5.000 aan contant geld te hebben. Circa 10% weigerde de vraag te beantwoorden. In Nederland weigerde overigens elke vijfde ondervraagde deze vraag te beantwoorden, het hoogste percentage van alle landen. Daarbij gaf slechts ongeveer 4% van de Nederlanders aan meer dan €1.000 contant te hebben.
De ECB schat in dat ongeveer 30% van al het contante geld in huizen ligt, opgeslagen uit voorzorg. Circa 33% van al het briefgeld zwermt overigens rond in landen buiten de eurozone. Daarentegen wordt ook verwacht dat deze situatie onderschat is, omdat veel mensen niet willen zeggen of ze thuis contact geld hebben liggen (en hoeveel dan). Soms hebben ze een lagere hoeveelheid opgegeven dan dat ze daadwerkelijk thuis hebben liggen. Dit geldt zeker voor degenen die (zeer) grote geldbedragen thuis houden.
Samenvattend kunnen we dus zeggen dat er best veel contact geld thuis onder het spreekwoordelijke matras ligt. Het gaat ruwweg om een bedrag tussen de €300 miljard en €400 miljard, alle binnen de eurozone.
Inflatie opkrikken
Wanneer de Finnen, de Nederlanders, de Fransen en alle anderen dit geld onverwachts onder hun matras weg zouden halen en vervolgens naar het dichtstbijzijnde winkelcentrum zouden brengen, dan zou dat een inflatie wel eens flink kunnen opkrikken. De kans dat de Europeanen dat zullen doen acht ik (kijkend naar de komende kwartalen) echter zeer klein.
Ineens een consumptiegolf verwachten, vereist een consument die de toekomst zonnig inziet. Aangezien die consument al enige tijd leest over een dalende groei (of een recessie), zie ik dat vertrouwen niet snel gaan toenemen. Dat vertrouwen is nu aan de hoge kant, maar dat het met de consumptiegroei nu nog meevalt, is ook veelzeggend. Het zou mij niets verbazen als de consument langzaamaan minder optimistisch wordt. Als de economische situatie verder verslechtert, zou het ook niet verbazen als de stemming minder goed wordt. In zulke tijden kruipt de consument doorgaans in zijn schulp en houdt de hand op de knip.
Op de langere termijn bezien vrees ik voor een behoorlijk hogere inflatie, mede doordat de Europeanen dat contante geld gaan uitgeven. Het oude Nederlandse gezegde 'na regen komt zonneschijn', gaat echter ook in de economie op. Na elke periode van lage groei (of een recessie), komt een periode van hoogconjunctuur. Dat zie ik per 2022 ook gebeuren. Een hoge economische groei gaat doorgaans gepaard met euforie en een stijgend consumentenvertrouwen. Het is tegen die tijd dat ik ervoor vrees dat de inflatie weleens snel kan stijgen en hoger zal worden dan waar de markt nu van uitgaat.
Waarheid
Als dat waarheid wordt, zou een snelle herprijzing van de staatsobligaties (een rappe stijging van de langetermijnrentes) niets verbazen. Dat op dat moment al die miljarden euro's onder de matrassen uitgegeven kunnen worden, zou mij niets verbazen. Dit omdat ik de Europese Centrale Bank (ECB) de rente juist langzaam en mondjesmaat zie verhogen. Doordat de bank de rente een decennium op 0% gehouden heeft, is een groot deel van de economie verslaafd geraakt aan gratis geld.
Dat betekent dat wanneer de ECB een abrupt einde maakt aan dit gratis geld, zij een recessie zou riskeren (om nog maar te zwijgen van mogelijke financiële problemen bij overheden). Samengevat betekent dit dat de spaarrente (die hand in hand gaat met de ECB-rente) lang in de buurt van de 0% zal blijven hangen. Dat geld onder de Europese matrassen verliest dan wel erg rap zijn waarde, tenzij het wordt uitgegeven.