Europa heeft vorige week gestemd. En, zoals zo vaak, kan deze stembusgang flink wat gevolgen hebben. Deze gevolgen zullen we in een tweeluik behandelen, met vandaag de politieke gevolgen van de verkiezingen op Europees niveau.
De partijen die kritisch zijn op de Europese Unie hebben beter gescoord dan 5 jaar geleden, maar slechter dan in de peilingen voorspeld was. Die partijen hebben 23% van de stemmen gekregen, waar dat 5 jaar geleden 20% was. De traditionele middenpartijen zagen hun stemaantal juist dalen, maar die daling was niet bijzonder groot: van 70% naar 67%. Deze partijen behouden daarmee een meerderheid van 66% in het Europees Parlement.
Het laat tevens zien dat het politieke landschap enorm versnipperd is. De liberalen en de groenen kregen meer steun dan partijen die zich aan de linkerkant en rechterkant van het centrum bevonden. De groene partijen wonnen overigens met name stemmen in de grootste landen van Europa: Duitsland en Frankrijk. Kortom: de Europeanen maken zich meer zorgen over de klimaatverandering dan over immigratie. Het anti-eurosentiment valt ook mee. Sterker nog, de steun voor meer integratie binnen de Europese Unie en eurozone lijk te zijn toegenomen.
Tweede fase
Na de sluiting van de laatste stembureaus, begon de tweede fase van het proces: het kiezen van de poppetjes voor de belangrijke posten. Het jaar 2019 is wat dat betreft uniek, want zowel de post van de voorzitter van de Europese Commissie als de presidenten van de Europese Raad en de Europese Centrale Bank komen vrij. Daarbij moet ook niet de post van de voorzitter van het Europees Parlement vergeten worden. De gedoodverfde opvolger van Jean-Claude Juncker was tot voor kort de Duitser Manfred Weber. Hij is namelijk de Spitzenkandidat van de grootste fractie in het Parlement, de EPP.
Echter, de EPP heeft gevoelige nederlagen geleden in Frankrijk en Italië, 2 van de 3 grootste landen in de Europese Unie. Het verschil tussen EPP en de sociaal-democratische fractie is kleiner geworden. Aangezien ze deze partijen samen geen meerderheid meer hebben, is de nieuwe aanvoerder van de Europese Commissie afhankelijk van de stemmen van de groenen en de liberalen. Vooral de liberale fractie (ALDE) is cruciaal. En die fractie is niet bepaald gecharmeerd van Weber of van het Spitzenkandidat-proces an sich.
Wijziging in krachtenveld?
Tot slot is het zelfs nog maar de vraag of de EPP-fractie de grootste blijft. Als 'FIDESZ' van de Hongaarse minister-president Orban (de partij die op het moment geschorst is als lid van de EPP) besluit de fractie te verlaten, dan zou dat het krachtenveld danig wijzigen. De partij heeft in Hongarije meer dan de helft van de stemmen gekregen en scoorde daarmee ook beter dan bij de verkiezingen in 2014. Daarnaast kunnen FIDESZ en het Italiaanse Lega Nord het goed met elkaar vinden.
Lega Nord kreeg ruim 33% van de Italiaanse stemmen (28 zetels) en wordt daarmee de op 1 na grootste partij in het Europees Parlement. Alleen de Duitse CDU/CSU heeft meer zetels (29 zetels). Dit betekent niet alleen dat de verdeling van de posten een behoorlijk langdurig proces kan worden, maar ook dat de dagelijkse gang van zaken de komende jaren stroperiger kan worden. Er zijn immers meer fracties nodig voor een meerderheid. De middenpartijen hebben, zoals beschreven, nog steeds een meerderheid van 66%, maar we moeten niet onderschatten dat onderlinge verschillen vrij groot kunnen zijn.
Een voorbeeld daarvan is een verdere integratie binnen de Europese Unie en de eurozone. Sommige middenpartijen willen heel snel en ver gaan in dat proces (bijvoorbeeld D66), waar de andere middenpartijen dat proces juist langzaam en beperkt zien doorgaan (bijvoorbeeld de VVD).
Verdelen van de posten
Als Weber onverhoopt toch niet de voorzitter van de Europese Commissie wordt, kan dat betekent dat Juncker wordt opgevolgd door een Fransman. Dat zou dan betekenen dat de Europese Centrale Bank (ECB) de komende jaren aangestuurd wordt door een Duitser. Als Weber toch wordt gekozen, dan is het niet uitgesloten dat de opvolger van Mario Draghi bij de ECB een Fransman wordt.
De regering in Rome zal, gedragen door het verkiezingssucces (de partijen hebben samen meer dan de helft van alle stemmen gekregen), eveneens een zware post in de Europese Commissie willen. Aangezien de penibele situatie op het gebied van de Italiaanse overheidsfinanciën, in relatie tot de Europese begrotingsregels, zou het mij niets verbazen wanneer Rome de post van de Eurocommissaris voor begrotingszaken probeert binnen te hengelen. Dit zou voor veel landen echter te ver gaan.
Het zou mij daarom niet verbazen als Italië de post van Eurocommissaris voor Buitenlandse Zaken en Veiligheid opeist. Italië heeft die post nu ook in handen, maar met name Lega Nord zal daar graag iemand van een ander politiek signatuur neer willen zetten. Met het vertrek van Draghi zal Italië ook geen vertegenwoordiger in de Executive Board van de ECB meer hebben. Dat is iets wat Rome extra kan aansporen om een zware post in de Europese Commissie te eisen.
Daarbij moeten ook de posten van de president van de Europese Raad en de voorzitter van het Europees Parlement nog ingevuld worden. Vooral de post van de president van de Europese Raad zal interessant zijn voor de kleinere landen in de Europese Unie, zoals Nederland.