Hoe groot is fosfaatstress aan het einde van het jaar?

Minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) stuurde 26 november een brief naar de Tweede Kamer over de handhaving van het fosfaatrechtenstelsel. Ze maakt nogmaals duidelijk dat overschrijding van de toegestane fosfaatproductie onder het strafrecht valt en dat er gehandhaafd wordt op basis van de 'Wet op de Economische Delicten'. Een te hoge fosfaatproductie kan zelfs leiden tot een strafblad voor de ondernemer.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) gaat vanaf medio maart analyses uitvoeren aan de hand van de daadwerkelijk geleverde hoeveelheid melk. De analyses zullen de basis zijn voor de handhaving. Schouten denkt dat ondernemers makkelijk kunnen bijsturen: op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) zien ze immers het aantal fosfaatrechten en via de zuivelfabriek weet men de melkleverantie. Een rondje langs wat melkveehouders levert echter een ander beeld op.

Planner van CRV
Vraag een paar willekeurige melkveehouders hoe zij fosfaat bijhouden en het antwoord is bijna standaard: "Ik vertrouw op de CRV-planner." Stel vervolgens nog een paar gedetailleerde vragen en het antwoord luidt: "Ik heb geen idee, dat zal CRV toch wel verwerkt hebben?" Er lijkt een groot vertrouwen in de CRV-planner te zijn.

De fosfaatplanner van CRV is echter een privaat instrument en heeft geen wettelijke status waarop een melkveehouder zich kan beroepen. Het is noodzakelijk als veehouder te begrijpen en te controleren wat er gebeurt op het bedrijf. Het niet goed werken van systemen heeft in februari nog veel bedrijven in de problemen gebracht. Ruim 2.000 bedrijven gingen op slot vanwege de verdenking van rundveefraude. Toch vertrouwen de melkveehouders nu weer op een privaat systeem.

Rechten van vleesvee en exportvee
De melkveehouders die rechten hadden aangekocht van vleesveehouders hebben inmiddels bericht gehad van het ministerie: de verkoop gaat niet door. De verkoop was aangehouden en dus kon de melkveehouder weten dat de koop mogelijk niet doorging. Echter, totdat de definitieve beschikking kwam, was het een kwestie van afwachten. Deze beschikking kwam pas in het vierde kwartaal, waardoor deze melkveehouders snel naar een oplossing moeten zoeken.

Melkveehouder Jawin Klein Hegeman uit Bathmen (Overijssel) gooide zijn beschikking op Twitter. Zijn geval blijkt wel heel apart: de rechten zijn in januari al gekocht via een makelaar. Uiteindelijk kreeg de verkopende partij geen beschikking, omdat het ging om jongvee voor export. Een paar weken geleden is er toch een beschikking toegezegd, maar deze is nog niet verstrekt. Klein Hegeman zit dus in grote onzekerheid. "Ik heb geen contract met de verkoper, maar met de makelaar. Die moet in principe gewoon leveren wat in het contract is vastgelegd."

Net op het randje
Er is ook een groep die tegen de volgende fosfaatklasse aanschurkt. Dat is een groot risico: stel dat er op het einde van het jaar toch een overschrijding is, dan tellen de koeien met terugwerkende kracht mee in een hogere fosfaatklasse. Dat is op het einde van het jaar bijna niet meer recht te trekken.

Een mogelijkheid is om op het einde van het jaar extra rechten te kopen. Echter, de kans is groot dat deze dan duur zijn en bovendien is het erg riskant om daar op te wachten; het komt nog al eens voor dat systemen ineens niet goed werken en dat kan betekenen dat de registratie in die laatste dagen niet slaagt. De melkveehouders geven aan dat het ook mogelijk is de laatste tank van het jaar in de put te laten lopen. Als dat het verschil maakt tussen een strafblad of niet dan is dat een reële optie.

Buffer
Veel melkveehouders houden een buffer aan van zo'n 100 kilo fosfaat. Als alle melkveehouders dat doen, levert dit op papier een onderschrijding op van 1,6 miljoen kilo fosfaat (er zijn ongeveer 16.000 melkveebedrijven). Deze vlieger gaat echter niet op, want honderden melkveehouders dreigen te veel fosfaat te produceren. Volgens de fosfaatmonitor van het CBS blijft de melkveehouderij waarschijnlijk 2,5 miljoen kilo onder het fosfaatplafond.

Het wordt extra ingewikkeld als de wetgeving voor nuchtere kalveren (nuka’s) erbij wordt gehaald: volgens de beleidsregel Fosfaatrechten is het doel bepalend. Dat wil zeggen: een kalf dat geen bestemming heeft (zoogkoe of melkkoe), heeft geen fosfaatrechten nodig. Volgens RVO.nl heeft echter elk kalf, ongeacht het doel, rechten nodig. Melkveehouders kunnen dus kiezen: volgt men de lijn van de beleidsregel en riskeert men een gang naar de rechter of wordt de lijn van RVO.nl gevolgd?

Ingewikkelde materie 
Alles bij elkaar blijkt het dus niet zo makkelijk als Schouten in haar brief doet voorkomen: onder het individuele fosfaatplafond blijven is voor veel bedrijven ingewikkeld. En rechten bijkopen gaat ook niet altijd soepel. De onduidelijke regelgeving, een te krappe buffer en onduidelijkheid bij de aan- en verkoop van rechten zorgt op menig melkveebedrijf voor 'fosfaatstress'.