Dit is de reden voor de Russische boycots

Zo kondigde het Kremlin recent aan de zuivelimport vanuit Wit-Rusland te willen boycotten. Dit terwijl er ook een halt is geroepen aan de import van Braziliaans varkensvlees, en Europees varkensvlees al helemaal niet welkom is.

Productie stijgt snel
In het verleden was Rusland een grote afnemer van kaas, vlees, groenten en fruit uit Nederland en andere Europese landen. Echter, sinds de zomer van 2014 zijn deze exportstromen (als reactie op sancties tegen Rusland, wegens de annexatie van de Krim) aan banden gelegd. Een paar maanden daarvoor werd Europees varkensvlees al geboycot, vanwege de Afrikaanse varkenspest in de Baltische staten. Van dit 'gat in de markt' hebben de Russische producenten dankbaar gebruik gemaakt.

Sinds 2014 steeg de varkensvleesproductie met zo’n 20% tot 3 miljoen ton, terwijl de tarweproductie met 43% toenam tot 85 miljoen ton. De Russen hebben zich sindsdien ontpopt tot de op 1 na grootste graanexporteur. Ook de melkplas groeide (+1,1% tot 31 miljoen ton). Toch heeft de zuivelsector groeiambities. Het realiseren van de plannen duurt doorgaans echter enkele jaren. De productie van kaas nam wel aanzienlijk toe en steeg in 2017 tot 935.000 ton (+23%). Wel wordt er getwijfeld aan de betrouwbaarheid van de Russische zuivelstatistieken. 

Dat Rusland in zijn boycots vaak een uitzondering maakt voor pootaardappelen, zaaigoed en genetica is logisch. Uitgangsmateriaal is immers noodzakelijk voor productiegroei.

(Tekst gaat verder onder de foto)Oogstwerkzaamheden in de regio Krasnodar. De tarweproductie steeg sinds 2014 met 43%.

Bijna zelfvoorzienend
De kans dat Rusland ooit nog bij Nederland aanklopt voor varkensvlees is klein. Het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) gaat er in haar prognose vanuit dat Rusland binnen afzienbare tijd zelfvoorzienend is. De zelfvoorzieningsgraad stijgt naar verluidt van 92% in 2017 tot 117% in 2025. Dit betekent dat Rusland van netto-importerend, binnen afzienbare tijd, netto-exporterend gaat worden. Buitenlandse aanvoer is daarom (bijna) niet meer nodig.

Tussen 2014 en 2017 maakte Brazilië dankbaar gebruik van de Russische boycot op Europees varkensvlees. De Braziliaanse vleesexport steeg toen fors (+45% tot 810.000 ton). Eind 2017 stopte Rusland ineens met de import van varkensvlees uit het Zuid-Amerikaanse land. Dit was officieel vanwege de vondst van het verboden middel ractopamine, maar aan die reden wordt sterk getwijfeld. In de wandelgangen wordt gesuggereerd dat de goedkope Braziliaanse import de Russische varkensprijs drukt.

Door de oprukkende productie koerst de Russische varkensprijs af op lagere niveaus, wat vervolgens de winstgevendheid van producenten aantast. Als de prijs dit jaar onder de 92 roebel (€1,31) per kilo komt, gaan varkenshouders verlies maken. Gooide Rusland misschien daarom de poort op slot voor Braziliaans varkensvlees? Het heeft er wel alle schijn van. De Braziliaanse import is immers niet meer nodig nu het land nagenoeg zelfvoorzienend is. In diezelfde periode sloot Rusland 'toevallig' ook nog de deur voor Amerikaans varkens(vet), al gaat dit om een relatief beperkt volume.

(Tekst gaat verder onder de foto)Een medewerker in een Russische slachterij. Extra slachtcapaciteit is op komst.  

Europese boycot illegaal
Ook aan de boycot op Europees varkensvlees zit een luchtje. Rusland weert sinds 2014 varkensvlees uit Europa, terwijl de Afrikaanse varkenspest alleen in de Baltische staten is geconstateerd. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) oordeelde in 2016 dat deze boycot illegaal is. Na wat juridisch gesteggel, legde Rusland zich uiteindelijk neer bij het oordeel van de WTO. Sinds eind 2017 is deze boycot daarom van tafel. Voor de geleden exportschade eist de Europese Unie nu €1,39 miljard, al heeft Rusland te kennen gegeven dit niet te betalen.

Het betekent echter niet dat Europese exporteurs weer varkensvlees naar Rusland kunnen exporteren. In augustus 2014 stelde Rusland namelijk een importverbod in voor groenten, fruit, zuivel, vis en (varkens)vlees uit Europa. Sinds het najaar van 2014 hanteerde Rusland dus 2 boycotten voor Europees varkensvlees, waarvan er dus nu 1 is komen te vervallen. Over marktprotectionisme gesproken. 

Meten met 2 maten
Opvallend is dat Rusland de Afrikaanse varkenspest aangreep om varkensvlees uit Europa te weren en het land nu onderhandelt met China om daar varkensvlees naar toe te kunnen exporteren. Dit met het oog op de naderende zelfvoorzienendheid. Het frappante is dat Rusland vlees wil exporteren uit de regio’s waar de Afrikaanse varkenspest heerst. Ook met andere landen werkt Rusland aan handelscontracten. Zo is recent een deal gesloten met Turkije om daar vlees, zuivel en vis naar toe te kunnen exporteren. 

In melk doemt zich hetzelfde probleem voor als met varkensvlees: door de toestroom van goedkoop buitenlands product staat in Rusland de prijs van magere melkpoeder onder druk. Daarom kondigde Rusland recent aan om de import van zuivelproducten uit Wit-Rusland stop te willen zetten. Officieel zou de import niet aan de kwaliteitseisen voldoen. Zuivelanalisten weten echter wel beter; de reden is om de binnenlandse marktprijzen te steunen.

Overigens is het nog niet zeker of Rusland daad bij woord voegt. Waarschijnlijk blijft het bij een dreigement, omdat Rusland te afhankelijk is van de aanvoer uit Wit-Rusland. 

Subsidieprogramma’s
Naast het vermeende marktprotectionisme stimuleert Rusland de agrarische sector ook met liquide middelen. Zo heeft het Kremlin de varkenssector jarenlang gestimuleerd met subsidies, terwijl ook de verwerkende industrie (slachterijen) wordt bijgestaan met grote investeringen.

In praktijk is er overigens wel een verschil tussen iets willen en iets kunnen. De logistieke infrastructuur kan de toestroom van al het graan niet aan en de capaciteit van de bestaande havens is niet toereikend om extra volumes te exporteren. Er wordt daarom flink geïnvesteerd in nieuwe capaciteit, maar dat vergt tijd. Naar verluidt duurt het minimaal 5 jaar voordat het effect zichtbaar is. Daarbij worden ook vernietigde Syrische havens door Rusland opgelapt voor extra exportcapaciteit.

(Tekst gaat verder onder de foto)Graanopslag in de Russische havenstad Novorossiejsk. Extra capaciteit is in aanbouw.

Grootmacht in wording
Ondanks dat het niet vanzelf gaat, staat het buiten kijf dat de Russen bezig zijn om een grotere rol te spelen op het wereldwijde voedseltoneel. Dat Rusland daarvoor soms omstreden maatregelen treft om de binnenlandse marktprijzen te beschermen, valt daarbij niet te ontkennen. De argumentatie achter vrijwel iedere boycot, wordt immers in twijfel getrokken.

Desondanks gaan de Russen waarschijnlijk vrij stoïcijns door met dit beleid, gezien de laatste aangekondigde boycots zeer recent zijn. De Russen laten zich door niets en niemand tegenhouden om hun agrarische ambities waar te maken. Ook niet door de regels van de WTO.